ادبیات تعلیمی

«شمع محفل» روایت سبک زندگی و تلاش‌های علمی و عملی عالمِ عامل و وارسته‌ای است که قریب چهل سال در عرصۀ سیاست حضور مؤثر و مفیدی داشت و در "بن‌بست"ها و بزنگاه‌های دشوار دوران مبارزه با رژیم پهلوی، نقش‌آفرینی و گره‌گشایی کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تمام وقت و انرژی خود را در عرصۀ دشوار تعلیم و تربیت مصروف داشت زیرا حیاتی‌ترین و مهم‌ترین نیاز کشور را تربیت نیرو و در یک کلام «انسان‌سازی» می‌دانست.

نویسنده‌ی تاریخ بیهقی، ابوافضل بیهقی، در دیوان رسالت کار می کرد. کار دیوان رسالت، نوشتن و تنظیم نامه‌های مهم به پادشاهان، امیران و ...بود. تاریخ بیهقی کامل ترین سند روزگار غزنویان، به ویژه روزگار سلطان مسعود است.
بیهقی با دقت فراوان و بسیار هوشمندانه، حوادث آن روزگار را بازگو کرده است. حوادثی که یا خود به چشم دیده یا از افراد معتمد شنیده. او شهرها و فاصله‌ی آنها از همدیگر، مسافت‌ها، گذرگاه‌ها، کاخ‌ها، باغ‌ها، مجالس عمومی و خصوصی، لباس‌ها، غذاها، ظرف‌ها و سلاح‌ها و اسب‌ها و حتی فیل‌ها را با نثری روان و شگفت انگیز توصیف کرده است.

کتاب حاضر داستان ترس‌ها و نگرانی‌های روباه و دانه‌ای است که به‌طور اتفاقی با هم دوست شدند و در کنار هم ماجراهای شگفت‌انگیزی را پشت‌سر گذاشتند. این اتفاقات آنها را تغییر داد و کم‌کم فهمیدند که نباید از چیزی بترسند و نباید نگران باشند. نویسندۀ کتاب می‌خواهد با استفاده از این قصه به بچه‌ها یاد بدهد که در بزنگاه‌های ترس، به خدا اعتماد کنند و بدانند که خدای مهربان برای ما، بهترین‌ها را در نظر دارد.

مجموعه‌ی «مَثل‌ها و قصه‌هایشان» به 12ماه‌ سال بخش‌بندی شده و هر داستان آن، شامل مَثلی ایرانی است و در دل هر داستان یکی، دو ضرب‌المثل گنجانده شده‌ و بچه‌ها را با ضرب‌المثل‌های ایرانی، آشنا می‌کند. پرداختن به این قصه‌ها، به تقویت هویت ایرانی فرزندانمان کمک می‌کند و میان زندگی امروز آن‌ها و ریشه‌های دیروزشان پُلی عاطفی برقرار می‌کند، تا ریشه‌های دیرپای فرهنگ این دیار در یاد آن‌ها همواره تازه بماند. در این کتاب، 31داستان ویژه‌ی «ماه تیر» روایت می‌شود که کودکان هر شب می‌توانند یکی از این قصه‌ها را بخوانند.

ضرب‌‌المثل‌هایی که روزانه در گفت‌وگوهایمان از آن‌ها استفاده می‌کنیم سرگذشت و داستانی دارند که به دوره‌ای تاریخی مثل زمان شاه عباس صفوی، حضرت سلیمان و... یا کتابی نسبت داده شده‌اند. کتاب حاضر داستان این ضرب‌المثل‌ها که سازنده بخشی از ادبیات غنی فارسی هستند را گردآوری کرده و به نثر امروزی برگردانده است. این کتاب 29 داستان دارد که هرکدام دلیل به وجودآمدن ضرب‌المثلی را بیان می‌کنند. برخی از این ضرب‌المثل‌ها عبارت‌اند از: عطایش را به لقایش بخشیدم؛ از هفت‌خان رستم گذشته؛ کره را روغن کرده.

ضرب‌المثل‌هایی که در موقعیت‌های گوناگون استفاده می‌کنیم، تاریخچه و داستانی دارند و از دل واقعه‌ای به وجود آمده‌اند. نویسنده اثر حاضر، با مطالعه منابع ادبی و تاریخی، به سرچشمه تولد 31 ضرب‌المثل دست‌یافته و آن‌ها را در این کتاب گردآوری کرده است.
تعدادی از این ضرب‌المثل‌ها که نحوه به وجودآمدن آن‌ها عنوان شده‌اند عبارت‌اند از: کلاهش پس معرکه است؛ نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود؛ دوقورت و نیمش باقی‌ست؛ زبان سرخ سر سبز می‌دهد برباد.
فهرست این کتاب براساس شب‌های مرداد است و برای هرشب یک قصه در نظر گرفته شده است.

کتاب حاضر مجموعه داستانی است که از کتاب‌های طوطی‌نامه، لطایف‌الطوایف، قابوس‌نامه، فیه‌مافیه، کشف‌المحجوب، حدیقه‌الحقیقه، اسرارالتوحید، رساله قشیریه، اخلاق محسنی و زینت‌المجالس برگزیده شده است. داستان‌های این مجموعه تعلیمی و اخلاقی است. گردآورنده، نثر این داستان‌ها را به نثر ساده و روان امروزی برگردانده و زبان آن‌ها را برای کودکان و نوجوانان مناسب‌سازی کرده است. مضامینی که در این آثار به کار رفته‌اند به طور مثال عبارت‌اند از: نتیجه عمل به خود فرد برمی‌گردد؛ نباید با خشم تصمیم گرفت؛ نباید زندگی افراد را قضاوت کرد؛ مهربانی و انسانیت مهم‌ترین خصلت آدمی است.

این کتاب که به بیان امروزی بازنویسی شده است، برگرفته از حکایتی در کلیه و دمنه است. این داستان درباره دو مرغابی و یک لاک‌پشت است که در آبگیری زندگی می‌کنند. زمانی که آبگیر خشک و بی‌آب می‌شود مرغابی‌ها تصمیم می‌گیرند به جای دیگر مهاجرت کنند. لاک‌پشت از آن‌ها خواهش می‌کند که او را هم دنبالشان ببرند. مرغابی‌ها از لاک‌پشت می‌خواهند تکه چوبی که دو طرفش در دهان مرغابی‌ها بود را در دهانش بگذارد و به‌هیچ‌وجه دهانش را باز نکند.اما لاک‌پشت میان آسمان و زمین برای اینکه جواب مردم را بدهد دهانش را باز و سقوط می‌کند.
هدف نویسنده نشان‌دادن میزان آسیبی است که بازشدن بی‌موقع دهان به افراد می‌زند.

در این کتاب بخشی از شعرهای تعلیمی زبان فارسی بر اساس تطور دوره‌های تاریخی آمده‌اند؛ یعنی در ابتدا حنظله بادغیسی و ابوسلیک گرگانی به عنوان نخستین شعرای پارسی‌گو و در آخر پروین اعتصامی و فریدون مشیری و... معرفی شده‌اند.
نویسنده کوشیده است تا از شعرای کمتر شناخته شده نیز اشعاری را بیاورد و گزیده‌ای از زندگی و حوادث دوره حیات شاعران نیز ارائه دهد.

منظومۀ «عاق والدین» حاصل طبع سراینده‌ای ناشناس، 141 بیت دارد و از دورۀ قاجار تا دهۀ 1320 از جمله متن‌های درسی و آموزشی مکتب‌خانه‌ها به شمار می‌رفته است. داستان بر محور توجه به حقوق مادر و پرهیز از عاق وی می‌گردد، اما مضمون اصلی آن شفاعت خاطیان و گناهکاران امت پیامبر از طرف امام حسین است. در مقدمۀ کتاب حاضر، ساختار این منظومه بررسی شده و ریشه‌های روایی و فولکوریک آن به تناسب موضوع‌ها و مضمون‌های کتاب برای مخاطبان کودک و نوجوان واکاوی و بر آن‌ها تأکید شده است.