تدریس اثربخش

در نظام آموزش سنتی که همچنان حافظه‌محور است، مدرسه‌ها به برنامه‌های عملی که دانش‌آموز را برای رویارویی با دنیای واقعی آماده کند، کمتر می‌پردازند و نمونه‌های این فعالیت‌ها را نمی‌شناسند. کتاب حاضر پر است از نمونه‌های عملی و اجرایی فعالیت‌های مرتبط با درس‌های مدرسه در دورۀ ابتدایی که معلم، دانش‌آموز و اولیا می‌توانند به راحتی آن‌ها را اجرا کنند.

نویسنده به عنوان یک معلم سوابق خود را در دو بخش تحت عنوان تجربیات کلی و جزئی قبل، حین و بعد از تدریس ارائه کرده است. تجربه‌های کلی آموزشی قبل از تدریس به مسائلی از جمله: عشق معلمی، پررنگ نشان دادن مدرسه، توجه به فیزیک کلاس و آماده‌سازی تجهیزات توجه دارد. تجربه‌های در حین تدریس مباحثی از قبیل: ارتباط عاطفی، تشویق کلاسی، حل مشکل تمرکز حواس، راهبرد طرح معلم یار، کاهش اضطراب و استرس و نظم کلاسی را بررسی می‌کند. در نهایت تجربه‌های کلی بعد از تدریس اطلاعاتی دربارۀ وقت‌شناسی، نگاه متفاوت خانواده و اجتماع به رشته، حضور و غیاب و گروه‌بندی، تنظیم تدریس و محتوای درسی ارائه می‌دهد.

شناخت وظایف و ویژگی‌های یاددهنده به معلم کمک می‌کند بهتر به تدریس بپردازد. این کتاب در سه فصل این ویژگی‌ها را در دو دستۀ کلی (عمومی و اختصاصی) بررسی می‌کند. در فصل اول، مباحثی مثل شناخت خود، نظریه‌های یادگیری، ارتباط و تأثیر آن در یادگیری، اهمیت زمان و شناخت ابعاد و سبک‌های یادگیرنده مطرح می‌شوند. در فصل دوم نیز اصول کلی آموزش و روش‌های تدریس مورد نظر بوده‌اند. طبقه‌بندی اهداف آموزشی، آزمون‌های پیشرفت تحصیلی و عملکردی، و شرایط اجرای آزمون‌ها نیز در فصل آخر عنوان شده‌اند.

در کتاب حاضر، کاربرد روش‌های نو در تدریس در پنج فصل بررسی شده است. در فصل اول مباحثی چون تعاریف یادگیری، عوامل مؤثر بر یادگیری و ابعاد آن و نظریه‌های انگیزش در یادگیری مطرح شده است. نویسنده در فصل دوم قوانین یادگیری، نظریۀ شناخت‌گرایان، رفتارگرایان و گشتالت و سبک شناختی را بررسی می‌کند. فصل سوم به مبانی تدریس، دیدگاه ایده‌آلیسم دربارۀ تدریس و اثبات‌گرایی دربارۀ آموزش و تدریس اختصاص دارد. در فصل چهارم الگو و راهبردهای آموزشی بررسی می‌شود و در فصل پنجم روش‌های فعال و نوین تدریس معرفی می‌گردد.

تربیت اثربخش یکی از شاخه‌های جدید پیوند میان علوم تربیتی و علوم شناختی محسوب می‌شود. فصل اول کتاب حاضر به قلمرو مطالعاتی ذهن، مغز و تربیت، و نقش آن در تبیین یادگیری می پردازد. فصل دوم اختصاص دارد به تبیین چارچوب ذهنی معلمی که راه میانۀ بین کلاس و آزمایشگاه را درپیش می‌گیرد و فصل سوم خلاصه‌ای است از مهم ترین تأثیرات بر پیامدهای یادگیری دانش آموز در ده مقولۀ شاهد محور. فصل چهارم رویکردی جهانی را دربارۀ نقش تعلیم و تربیت مطرح می‌کند و نتیجه می‌گیرد که هدف از تعلیم و تربیت رسمی پرورش متفکران مادام‌العمر است، نه فقط دانش‌آموزانی که امتحانات را بگذرانند.

"نظارت و راهنمایی آموزشی یا تعلیماتی" رشته‌ای از علوم آموزشی است که در این کتاب بررسی شده است. نویسنده در این کتاب در هفت فصل مباحثی چون نگاهی به فرایند یاددهی و یادگیری در کلاس، سازوکارهایی برای کمک به کلاس درس، چهارچوب‌هایی برای مشاهدۀ کلاس، رویکردهای کار با معلمان، شاخص‌های ارزیابی قابلیت و رشد و بالندگی معلم را مطرح کرده است. مثال‌هایی ملموس از کمک به معلمان در جدول‌ها و نمودارها آمده است.

کتاب حاضر در دو فصل تدوین شده است؛ فصل اول دربارۀ مراحل تدریس است. نویسنده در فصل دوم رسانه‌های آموزشی و اهمیت آن‌ها را در نظام آموزش و پرورش بررسی می‌کند. در فصل اول دربارۀ داشتن طرح درس مناسب و مراحل نوشتن آن توضیح داده شده و نمونه فرم طرح درس و نحوۀ چینش کلاس برای تدریس نیز آمده است. در بخش دیگر فصل اول به مهارت ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان، فن بیان، توجه به تفاوت‌های فردی فراگیرندگان و جذاب‌سازی محتوای درس اشاره شده است. در فصل دوم، مباحثی مانند جهانی‌شدن و فناوری اطلاعات، آموزش الکترونیکی و ضرورت استفاده از فناوری مطرح شده است.

لازم است معلم به منظور کارایی و موفقیت در کار خود به نکات ظریف روان‌شناسی نیز واقف باشد. نویسندۀ این کتاب در هشت فصل مخاطب معلم را با روان‌شناسی کاربردی آشنا می‌کند. ابتدا روان‌شناسی را معرفی و تعریف می‌کند و دربارۀ روان‌شناسی تربیتی توضیح می‌دهد. ویژگی‌های روان‌شناختی و رشدی دانش آموزان در فصل بعد ارائه می‌شوند. معلمان موفق و شیوۀ مدیریت کلاس، طراحی آموزشی، روش‌های کاربردی تدریس، راهبردهای ارتقای انگیزش، هوش و خلاقیت، و روش‌ها وفنون سنجش و ارزشیابی از دیگر مباحث کتاب هستند.

در فرایند آموزش، روش‌های تدریس بسیاری وجود دارند که چگونگی آن‌ها بر کیفیت آموزش تأثیر می‌گذارد. در کتاب حاضر ابتدا انواع روش‌های سنتی و جدید تدریس مثل «حفظ و تکرار، سخنرانی، نمایش علمی و بحث گروهی» معرفی شده‌اند. سپس این روش‌ها نقد و بررسی شده و تأثیر نوع انتخاب آن‌ها در یادگیری دانش‌آموز ذکر شده‌است. در نهایت نیز محاسن و معایب استفاده از روش‌های تدریس بررسی شده‌اند.

تفاوت بین معلمان مؤثر و ضعیف در میزان دانش علمی و سواد آن‌ها نیست، بلکه در چگونگی به انجام‌رساندن دانسته‌هاست. این کتاب می‌کوشد متفاوت عمل‌کردن را به معلمان بیاموزد. چارچوب فکری معلمان موفق، برداشت آن‌ها از مشاهدۀ کلاس و دانش‌آموزان، موضوع اصلی مورد تمرکز آن‌ها، چگونگی مدیریت انرژی و زمان، و اصول تصمیم‌گیری آ‌ن‌ها از موضوعات این کتاب هستند که در نوزده فصل ارائه شده‌اند. کتاب بر نظریات و عملکردها، شیوه‌ها و تعامل در چارچوب اصلی زندگی در کلاس و مدرسه تمرکز دارد و تمام مواردی را که معلمان موفق انجام می‌دهند، شرح داده است.