پهلوی

جنگ‌های سه‌گانۀ انزلی در سال‌های 1299 و 1300 سرآغاز تحولی در ایران شد که در تاریخ معاصر کمتر به آن پرداخته شده است. زمانی که در نخستین ستیغ طلوع آفتاب روز سه‌شنبه 28 اردیبهشت 1299 نیروهای ارتش سرخ از جانب دریا و راه زمینیِ آستارا به نیروهای انگلیسی مستقر در انزلی حمله کردند کسی نمی‌دانست این واقعه نقطۀ عطف تحولی سیاسی در ایران خواهد شد. این حمله موجب شد قوای قزاق برای بازپس‌گیری این شهر در سه نوبت اقدام به جنگ کند. در میان فرماندهان قزاق افسری به نام میرپنج رضاخان وجود داشت که پس از شکست در نبردهای انزلی به تهران رفت و کودتا کرد. این کتاب چگونگی این رویداد را نشان می‌دهد.

این کتاب درباره زندگی و پیروزی‌های سپهبد نادر جهانبانی است که در زمان سلطنت پهلوی دوم وارد ارتش شد. او از بهترین خلبان‌های نظامی بود و عملیات‌های زیادی را با موفقیت به ثمر رسانید. این کتاب از زبان خلبان‌هایی که با این فرمانده نظامی هم‌دوره و همکار بوده‌اند، خاطراتی را روایت کرده است.

این کتاب جلد هفتم(نهایی) از یادداشت‌های اسدالله علم، یکی مهم‌ترین وزیرهای دربار محمدرضا شاه پهلوی است. این یادداشت‌ها مربوط به 12 سال پایانی دوره پهلوی دوم است و زمینه‌ها و دلایل انقلاب در این مجلدها ذکر شده‌اند. این یادداشت‌ها محرمانه نوشته شده بودند و در بانک سوئیس نگه‌داری می‌شدند.
خاطرات علم از اساسی‌ترین منابع و سندها برای مطلع‌شدن از وضعیت دوره پهلوی دوم است و برای تاریخ‌نگاران و تحلیل‌گران سیاسی می‌تواند مفید باشد.
این کتاب سال 2022 به زبان عربی نیز ترجمه و در کشور لبنان چاپ شده است.

این کتاب دیدگاه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، دینی و اقتصادی برخی از اندیشمندان ایرانی همچون: سید حسن تقی‌زاده، محمود افشار یزدی، علی دشتی و... را از زمان جنگ جهانی اول تا روی کارآمدن حکومت پهلوی بیان و بررسی می‌کند.
این چهره‌ها «باستان‌گرا» بودند و هدفشان احیای میراث باستانی ایران، سره‌گرایی در زبان و ستیز با ایران پس از اسلام و زبان عربی بود.

داستان درباره پسری به نام امیرحسین، نوجوانی اهل آبادان است که قبل از جنگ به همراه خانواده از آبادان به تهران مهاجرت کرده اند و ماجرای گم شدن برادر بزرگترش را در اواخر حکومت پهلوی تا ماجراهای رخ داده در سال های اول بمباران در تهران و آبادان را در قالب روایت اول شخص، یادداشت های روزانه و نامه های او به دختر عمه اش که به خارج از کشور مهاجرت کرده اند روایت می‌کند.

در میان انبوه نوشته‌های مورخان و نویسندگان حاضر در دوره رضاشاه و محمدرضاشاه و خاطره‌هایی که از نزدیکان آنان منتشر شده است و همچنین در میان اسناد و مدارکی که بعدها از سوی وزارت خارجه و سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای حامی رژیم پهلوی انتشار یافته، ‌ اطلاعاتی وجود دارد که بازخوانی و بازیابی آن‌ها، حقایق بسیاری از حوادث، رخدادها و اقدامات دوره رضاشاه را آشکار می‌سازد. در این کتاب، پنج اقدام مهم رضاشاه شامل «ساخت راه‌آهن»، «ارتش نوین و متحدالشکل»، «امنیت و سرکوب گردنکشان»، «اقتدار و قاطعیت در اجرا و جلوگیری از دزدی‌ها»، و «نوسازی و مدرنیزاسیون ایران»، بررسی شده است.

آن‌ها که مباحث فکری و بحث‌های جدلی جامعه ایران در دهه‌های 1360 و 1370 را دنبال می‌کنند و با تقابل معروف فردیدی‌ها - سروشی‌ها یا به‌عبارت دیگر هایدگری‌ها - پوپری‌ها آشنا هستند، حتما با نام «محمد رجبی» (دوانی) آشنایی دارند. محمد رجبی یکی از مهم‌ترین شاگردان «احمد فردید» است که از جوانی و در دانشگاه محضر او و مهم‌ترین شاگرد بلافصل پیش از انقلابش «رضا داوری اردکانی» را درک کرده است. این کتاب، خاطرات محمد رجبی (دوانی) را از زمان تولد در سال 1328 تا سال 1355 دربرمی‌گیرد. کتاب بعد از مقدمه، از 57فصل تشکیل شده و آن‌طور که روی جلد آن نشان می‌دهد، به نظر، جلد اول، خاطرات مؤلف است و چنانکه محمد رجبی در مقدمه نوشته این متن به زمان آزادی سومین‌بار دستگیری او در شهریورماه سال 1355 ختم می‌شود.

این کتاب زندگی‌نامه رضاخان، قبل از به حکومت رسیدن و تبدیل‌شدن به رضاشاه، را روایت میکند. از موضوعاتی که نویسنده بر آن تاکید کرده است نقش و نفوذ دولت انگلستان در امور داخلی ایران، انجام کودتای 1299، براندازی حکومت قاجار و به قدرت رساندن رضاخان و تأسیس حکومت پهلوی هستند.
این کتاب تنها درباره دوره اول زندگی رضاخان، تولد تا کودتای 1299، توضیحاتی ارائه کرده است.

این کتاب در دو بخش افرادی را که از حکومت پهلوی دفاع می‌کنند، تحلیل و سپس آن‌ها را نقد می‌کند. بخش اول با مروری جریان‌شناسانه بر تحولات قبل و بعد از انقلاب، شرایط مردم و کشور قبل از سال 57 و انگیزه دوست‌داران پهلوی بابت دفاع از این سلسله را مطالعه می‌کند. در بخش دوم ادعای طرفداران حکومت پهلوی درباره ماهیت کودتای سوم اسفند و دولت رضاشاه که با کمک انگلیسی‌ها روی کار آمد را بررسی و ارائه می‌کند.

بخش عمده این کتاب حاصل نشست‌های تخصصی «مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی» است که سال 1399 برگزار شد. این کتاب سعی دارد نقش و نفوذ انگلستان در پشت پرده سیاست ایران و وقوع کودتای 1299 را تحلیل کند.
در انتهای کتاب، تصاویری از اسناد مهم و چهره‌ افراد تأثیرگذار در این کودتا ارائه شده‌است.