فلسفه کودک

بازی کنشی است خودانگیخته، ارتجالی و درون‌زا که به محض اردادی و جدی‌شدن، از جوشش خلاقانه باز می‌ایستد. خلاقیت نیز کنشی است ذاتاً بازی‌گونه که به محض ارادی و جدی شدن، از کنش‌ورزی تمام عیار باز می‌ماند. نویسندۀ کتاب حاضر با این بینش و توضیح دربارۀ بازی، می‌خواهد به مخاطب بیاموزد که وجود انسان تنها در حالت بازی و فراغت به تمامی به همه چیز و همه‌ سو گشوده می‌شود و انسان تنها در این حالت به هدف زندگی ناب که خود بودنِ خود است می‌رسد.از این رو، در سرفصل‌های بازی و فراغت به مثابه عبادت و معنویت، خودیابی و رهایی، خودبودگی و گشودگی محض، خویش گستری و خودبودگی و یگانگی، توضیحاتی دربارۀ بازی و چگونگی آن می‌دهد.

کودکان بهتر از آدم‌بزرگ‌ها دنیای اطراف را می‌بینند و سؤال می‌کنند. مجموعه کتاب‌های «فیلسوف کوچک»، به کمک داستان، به دنبال تقویت روحیۀ پرسشگری و رشد تفکر خلاق در کودکان است. کتاب حاضر داستان کودکی است که با دیدن یک سیب، فکرهای خلاق و خیالات بسیاری در ذهنش شکل‌می‌گیرند. این فکرها به تقویت نیروی خلاقیت و هوش کمک می‌کنند.

آموزش فلسفه به کودکان یکی از دغدغه‌های امروزی متولیان آموزش است. هدف نویسندۀ کتاب حاضر طرح برنامۀ فلسفه برای کودکان است. در واقع، کتاب ماجرای کودکی است که سؤال‌های فلسفی دارد و راهنما، یعنی مربی یا تسهیل‌گر، به روش صحیح و فلسفی به او کمک می‌کند تا جواب سؤال‌هایش را بیابد. الزامات کلاس و تسهیل‌گر همه در مقدمه ذکر شده‌اند و نویسنده قدم به قدم با تسهیل‌گر همراه می‌شود تا دانش‌آموز را به فلسفی اندیشیدن عادت و به سؤال‌هایش جواب دهد.

پرورش خلاقیت در کودک همواره مورد توجه بزرگ‌ترها بوده‌است. کتاب پیش رو در شش فصل می‌کوشد مراحل خلاقیت را آموزش دهد. فصل اول با عنوان«سلامت فکری» به موضوع تولید ایده‌ها و راه‌حل‌های متعدد می‌پردازد و طوفان فکری را یکی از راه‌های پرورش آن می‌داند. در فصل دوم ابتکار مطرح می‌شود و دربارۀ پرورش آن و تجسم خلاق صحبت به میان می‌آید. در فصل «انعطاف‌پذیری» انواع تکنیک‌ها و تمرین‌های انعطاف‌پذیری مطرح می‌شوند. در فصل چهارم با عنوان«بسط» تمرین‌ها، بازی‌ها و نکات مهم این فرایند مطرح شده‌اند و فصل پنجم ویژۀ معلمان است و به شیوه‌های آموزش، و رعایت پنج اصل تفکر خلاق توجه می‌کند. در فصل ششم که مخصوص والدین است، با راه‌های پرورش خلاقیت و ویژگی‌های کودکان خلاق آشنا می‌شویم و نویسنده به والدین، دربارۀ پرورش خلاقیت، توصیه‌هایی می‌کند.

برنامۀ فلسفه برای کودکان به دنبال پرورش تعقل، خلاقیت و درک اخلاقی رشد روابط فردی و بین فردی و توانایی مفهوم‌یابی از تجربه است که نتیجۀ آن رشد تفکر انتقادی، خلاق و مراقبتی خواهد بود. تلاش کتاب حاضر در دو بخش و سیزده فصل این است که مبانی نظری فلسفه برای کودکان را هم بررسی و هم نقادی کند. در بخش اول با عنوان «بنیادهای فلسفه برای کودکان»، به مفهوم فلسفه، مبانی متافیزیکی، معرفتی و ارزش شناختی این برنامه توجه شده و برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان و اجتماع پژوهشی توصیف شده است. در بخش دوم که «نقد برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان» نام گرفته است، مفهوم فلسفه، فلسفۀ تحلیلی، دیدگاه پیاژه، برنامۀ درسی و مقایسۀ کودکان با بزرگ‌سالان نقد شده‌است.

تفکر، اندیشیدن، تعقل و هر واژه‌ دیگری در این گروه، برای همه انسان‌ها ضمن آشنا بودن، کاملاً ناآشناست. در هر حال علاوه بر سیستم‌های رسمی آموزش و پرورش در جهان، بسیاری از صاحب‌نظران با ابداع و پیشنهاد روش‌های مختلف، به پرورش جنبه‌های مختلف تفکر در کودکان و نوجوانان به شکل رسمی و غیررسمی پرداخته‌اند. مجموعه حاضر در چهار جلد برای چهار گروه سنی پیش از دبستان تا دبیرستان طراحی شده است.

پرورش تفکر با تأکید بر تفکر فلسفی از جمله آموزش‌های دورۀ معاصر است. کتاب حاضر از مجموعۀ چهار جلدی «گام به گام تا اندیشه» کتاب کار مربی برای گروه سنی سال‌های اول تا سوم دبستان است. مطالب کتاب در دو بخش عمده دسته‌بندی شده‌اند: «قبل از شروع» که مفهوم تفکر فلسفی را برای مربی تشریح کرده و هدف‌های برنامه و چگونگی اجرای آن را آورده است. بخش «فعالیت‌ها» خود به بخش‌های پرورش قدرت مشاهده، مهارت‌های تفکر منطقی، تأمل در مفاهیم و درک معنا اختصاص دارد. در این بخش، فعالیت‌هایی متناسب با هر موضوع از ساده به مشکل ارائه‌ شده‌اند. در هر فعالیت موضوع و زمان لازم، اهداف خاص و وسایل آن بیان شده‌اند و سپس روش کار تشریح شده است.

از مهم‌ترین و موثرترین راهکارهای تغییر در جهت‌گیری‌های مدارس و پرورش قدرت تفکر در دانش‌آموزان، استفاده از رویکرد «آموزش فلسفه به کودکان» است. کتاب پیش رو مشتمل بر حکایت‌ها و داستان‌هایی از متون کهن ادب فارسی است که همراه با فعالیت‌های عملی و پرسش‌های نقادانه برای تقویت تفکر شناختی کودکان تدوین شده است.

آموزش و پرورش از مهم‌ترین نهادهای هر جامعه‌ای است، اما برای رشد و ترقی جنبه‌های مختلف شخصیت، تنها به نظام آموزشی مدارس نباید بسنده کرد. در این اثر داستان‌ها و حکایت‌هایی از آثار کلاسیک ادب فارسی که زمینه‌ای مناسب برای یادگیری فلسفه دارند، همراه با موقعیت‌هایی برای بحث ارائه گردیده است.

تفکر فلسفی به رشد عقلانی کودکان کمک می‌کند. نویسندگان مجموعه کتاب‌های «داستان‌های فکری برای کودکان ایرانی» بر آن اند آموزش فلسفه به کودکان را با داستان‌هایی بومی و مرتبط با فرهنگ کشور خودمان و سپس طرح بحث‌های فلسفی و کارهایی عملی در این زمینه در پیش بگیرند. جلد هشتم از این مجموعه شامل 10 قصه است؛ از جمله: زمستان در غار، داوری گربه، بیماری سلیمه، راسوی فداکار، هدهد زیرک و بزرگی شتر. بعد از هر داستان، موضوع مربوط به آن، مثل قضاوت عجولانه، تقسیم‌کردن، دارو، سؤال پرسیدن و آرزوها به بحث گذاشته می‌شود و بعد از آن‌ها کارعملی مربوط نیز ارائه می‌شود.