نمایش‌نامه-فیلم‌نامه

روایت‌های نقالی/نقالان بخشی از میراث ادب پهلوانی ایران است که یا در قالب طومارهای نقالی بزرگ و کوچک از عصر صفوی به‌این‌سو به یادگار مانده و یا سینه‌به‌سینه و با نقل و اجرای شفاهی نقالان منتقل شده است. مرشد ولی‌الله ترابی، طومارنویس و نقال پرآوازه پنج دهه اخیر هنرهای نمایشی ایران، از بازماندگان نسل نقالان اشعار شاهنامه فردوسی است. این کتاب شامل صدوسیزده مجلس از طومارهای مرشد ترابی است که با هدف تدوین کردن متنی آموزشی برای علاقه‌مندان یادگیری فن و هنر نقالی منتشر و گردآوری شده است.

این کتاب نمایشنامه‌ای است درباره جنگ ایران و عراق. سال‌ها پس از جنگ، دانش‌آموزان، همراه مربی خود، برای بازدید مناطق جنگی به آن‌جا می‏‌روند. آن‌ها به خط مقدم جبهه می‎رسند، جایی که نظامی‎ها آن را نقطه صفر می‎نامند! آقای مربی کسی است که سال‌ها در آن منطقه جنگیده و وجب به وجب آن را می‎شناسد. مربی می‏‌گوید تپه‎ای که روی آن ایستاده‎اند، تپه وداع نام دارد و از بچه می‏‌خواهد صبر کنند تا مهمان‌ها از راه برسند و علت این نام‎گذاری را توضیح دهند. مهمان‌ها چه کسانی هستند و داستان این تپه چیست؟

این نمایشنامه درباره مدرسه و درس و کنکور است، درباره استرس نوجوانان برای شرکت در این آزمون و پذیرفته شدن در رشته‌ای خاص، رشته‌ای که پدر و مادرانشان آرزو دارند! قرار است دانش‌آموز، همراه پدرش در دبیرستان جدیدی ثبت نام کند؛ ولی شب‌هنگام کابوس وحشتناکی از آن دبیرستان و معلمانش را می‏‌بیند و صبح روز بعد حاضر نیست به آن‌جا برود. وقتی سرانجام دانش‌آموز راضی می‎شود و همراه پدرش به آن مدرسه می‏‌رود، با صحنه‎هایی روبه‏‌رو می‎شود که... .

این نمایشنامه درباره بچه‎های مدرسه‎ای است که دچار بیماری خنده شده‌اند! معلم‌ها در دفتر دور هم نشسته‌‏اند و از وضع موجود شکایت می‏‌کنند. معلم ریاضی می‌‏گوید با این وضعیت نمی‏‌تواند درس بدهد. معلم زبان معتقد است با این اوضاع و احوال همه بچه‎ها با مشکل روبه‏‌رو می‎شوند و معلم نگارش توضیح می‏‌دهد که سر ِکلاس چطور یکی از دانش‌آموزان به جای خواندن انشا، از شدت خنده روی زمین می‌‏افتد! وقتی دوربین‎ها را چک می‌‏کنند، متوجه می‌‏شوند که یکی از بهترین دانش‌آموزان، بعد از تمام شدن کلاس، چیزی را در فضا پخش می‏‌کند! این چیست که باعث خنده بچه‏‌ها شده است؟

این نمایشنامه درباره جانبازان شیمیایی است و نیمی از آن در گذشته و نیمی در زمان حال رخ می‌‏دهد. در گذشته خانم معلم جدیدی برای درس فیزیک به کلاس می‎آید. خانم «طلوعی» معلم بسیار خوبی است؛ اما سرفه‎های شدیدش باعث می‎شود تا بچه‎ها از مدیر مدرسه بخواهند معلم دیگری برایشان بفرستد. مدیر بارها به خانم طلوعی تذکر می‌‏دهد و او هربار قول می‏‌دهد که سرفه‎هایش را کنترل کند. سرانجام معلم فیزیک در بیمارستان بستری می‌‏شود؛ اما مدتی بعد بچه‎ها متوجه می‌‏شوند که معلمشان در مناطق جنگی، شیمیایی شده است و... .

«جیرجیرک» نام پسری است که در بیمارستان بستری شده و چندروز بیشتر از عمرش باقی نمانده است. او عاشق صدای جیرجیرک‌هاست و اتاقش پر از صدای آن‌ها. بیماران دیگر از این همه سروصدا شاکی هستند؛ اما نه‎تنها صدای جیرجیرک‌ها کم نمی‎شود، بلکه صدای کلاغ‌ها هم به آن اضافه می‎شود. یکی از کلاغ‌ها به دیدن جیرجیرک آمده است و می‏‌خواهد قسمتی از عمر دویست‌ساله‎اش را به او بدهد. پسر نمی‎پذیرد؛ اما... . پیرترین لاک‌پشت و آقای دیو هم به دیدن جیرجیرک می‏‌روند. آن‌ها می‎خواهند بقیه عمرشان را به او بدهند و... .

این کتاب فیلم‌نامه‌ای مستند، درباره آخرین فیلم مرحوم «علی حاتمی»، با نام «جهان پهلوان تختی» است که در سال ۱۳۷۵، ساخت آن ناتمام ماند. نویسنده می‌کوشد چرایی شکل‌گیری این ایده را در ذهن علی حاتمی بررسی کند و پرده از راز درگذشت تختی بردارد. همچنین وی به سراغ بازنمایی لوکیشن‌هایی رفته که علی حاتمی در آن به دنیا آمده است و بسیاری از آثار خود را در سودای چنین جغرافیایی، ثبت و ضبط کرده است. مستندساز وارد باشگاه کُشتی می‌شود و سراغ مربی قدیمی کُشتی را می‌گیرد، عده‌ای از جوانان روی تشک مشغول تمرین هستند. لحظه‌ای بعد گویی زمان تمرین پایان یافته است، کشتی‌گیران روبه‌روی صفحه تلویزیون بزرگی می‌نشینند و... .

کتاب حاضر مجموعه‌ای از چهار نمایشنامه است. «روایت آهنگر»، «افسانه باغ آرزوها»، «جامانده‌ای که رسید» و «دعوت در آلاسکا، دیدار در مشهد»، نام این نمایشنامه‌هاست. نمایش «روایت آهنگر»، درباره واقعه کربلا و مرد آهنگری است که «ابن زیاد»، حاکم کوفه، همه سلاح‌های دست‌ساز او را می‌خرد. «دعوت در آلاسکا، دیدار در مشهد» درباره مردی است که از لندن به تهران آمده است تا آقا، «علی‌بن‌موسی‌الرضا» را ملاقات کند! نمایش «باغ آرزوها»، داستان زندگی مردی را روایت می‌کند که نگهبان اسب‌های سلطان است و نمایش «جامانده‌ای که رسید»، روزی را به تصویر می‌کشد که اهل بیت امام حسین (ع) وارد شهر کوفه می‌شوند.

این کتاب جلد دوم از مجموعه «نمایشنامه‌های مدرسه» است و دربردارنده پانزده نمایشنامه کوتاه از زندگی بزرگان دینی و تاریخ و علماست که از کتاب‎های «داستان راستان»، هزار و یک نکته اخلاقی، از محمدحسین محمدی و دیگر کتب اخلاقی و تاریخی گرفته شده است. «راز یک اسم»، «پنداشتم تو بیداری»، «جایگاه یک ملت» و «دعای مستجاب» نام بعضی از این نمایشنامه‌هاست. «راز یک اسم»، روایت حکایتی تاریخی است از دوران حضرت علی (ع) که در آن نام پسربچه‌ای را «مات‌الدین» گذاشته‌اند، به معنای «مرگ دین». حضرت علی (ع) راز این نام‌گذاری را کشف می‌کنند.

این کتاب جلد نخست از مجموعه دو جلدی «نمایشنامه‌های مدرسه» و حاوی پانزده نمایشنامه کوتاه است. نام برخی از این نمایشنامه‌ها به این ترتیب است: «یک تصمیم»، «مردک چاپلوس»، «تازه مسلمان»، «همسفر عشق»، «راز بحرالعلوم» و مشتمل بر حکایات و گزیده‌های عرفانی و ادبی و داستان‌های تاریخی است. هر یک از این نمایشنامه‌ها دربردارنده پیامی اخلاقی و دینی است و قابلیت اجرا در مدارس را دارد. نمایشنامه «مردی که برای انسان شدن آمده بود»، حکایتی تاریخی از دوران رسول اکرم (ص) است که رسم جوانمردی را تبلیغ می‌کند.