نثر ادبی و خاطره

«یادداشت طنز ژورنالیستی از پیشینه چندان دور و درازی برخوردار نیست و سابقه حیات آن نزدیک به ظهور پدیده روزنامه‌نگاری در ایران است. همچنین یادداشت‌های طنز قالب مناسبی است برای بعضی از افکار یا موضوعاتی که شاید در قالب‌های دیگر موثر یا قابل طرح نباشد. این کتاب گزیده‌ای از بیست یادداشت طنز است که در نشریات گوناگون اعم از روزنامه، هفته‌نامه و ماهنامه در طول سال گذشته چاپ و منتشر شده است.»

شهید «حمیدرضا مدنی قمصری»، متولد سال ۱۳۴۲، در سال ۱۳۵۸ به عضویت بسیج درآمد و با آغاز جنگ، عازم جبهه‌ها شد و تا سال‌های آخر جنگ در آن‌جا ماند. او پس از جنگ، با بدنی مجروح و مسموم به خانه بازگشت و در مهر ۱۳۷۱ به شهادت رسید. کتاب حاضر زندگی این جانباز ۷۵ درصد را شرح می‌دهد. سپس خاطرات او از زبان همسر و یکی از دوستانش روایت می‌شود. در پایان، خاطرات روزنگار او و وقایع اعزام به جبهه تا پایان مأموریت و چگونگی شهادتش، با استفاده از تصاویر بازگو شده است.

این کتاب زندگی و خاطرات پانزده نفر از شهیدان مدافع حرم، اعم از ایرانی، افغانستانی و پاکستانی است. نویسنده سعی کرده است با نقل خاطراتی ساده و روان، روایت‌گر منش و سیره شهیدانی باشد که با وجود روزمرگی و غفلت‌های زندگی مادی امروزی، مسیر تکامل و قرب‌ الی‌الله را طی کرده‌اند. شهید «جواد اکبری»، «سجاد روشنایی»، «مهدی حسینی»، «ابراهیم رضایی» و «سید‌مصطفی موسوی» از جمله این شهیدان هستند.

کتاب حاضر متن‌هایی است که نویسنده خطاب به دخترش نوشته است. او درباره آفرینش، خُلق تنگ، نوروز، تولد مسیح، گنج‌های تو کجاست؟ ، صبر، نماز، روزه و... می‌گوید. او علت خُلق تنگ را گذر نکردن به کوی دوست می‌داند و گنج‌های هر کسی را مهربانی و عشق و بخشندگی. نویسنده درباره نماز می‌گوید: «گفت و شنودی پر رمز و راز میان آفریده و آفریدگار.» و درباره روزه: «پرهیز کردن از هر آنچه آدمی را شایسته نیست و این روزه را همه عمر باید گرفت.»

لطیفه‌های این کتاب از «امثال و حکم» «دهخدا» انتخاب شده است و هر یک ضرب‌المثلی را در خود دارد. «چاه نان»، «خریدار هیچ»، «طناب ارزن»، «خط ناخوش»، بمیر و بدم» و «خیاط در کوزه افتاد» نام بعضی از این لطیفه‌هاست. لطیفه «خریدار هیچ»، درباره مرد گرسنه‌ای است که شیطان برایش غذا می‌آورد و از او می‎خواهد که ایمانش را در مقابل غذا به او بفروشد. لطیفه «بمیر و بدم» درباره شاگرد آهنگری است که استاد، دمیدن در آتش را به عهده او می‌گذارد؛ اما بعد از مدتی پسر از دمیدن خسته می‌شود.

این کتاب دربردارنده خاطرات تعدادی از شهدای جنگ ایران و عراق بوده و موضوع آن «خودسازی» است. این خاطرات شامل مراحل خودسازی از جمله مشارطه (شرط کردن با خود برای انجام ندادن گناه)، مراقبه، محاسبه، معاتبه و معاقبه (مجازات خود برای نرفتن به سمت گناه) است. در هر خاطره، نام شهید ذکر شده و محل و سال تولد، محل و سال شهادت و مزار وی معرفی می‌شود. سپس متن خاطره نقل شده و منبع ارائه آن بیان می‌شود. در پایان هر خاطره نیز دستورالعمل‌های مختلف خودسازی از نگاه بزرگان دین و ائمه معصومین (ع) ارائه شده است.

این کتاب مجموعه‎‌ای از خاطرات عشق شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم به حضرت ولی عصر (عج) است. از جمله شهدایی که در این کتاب از آن‌ها نام برده شده است، می‌توان به شهید «مجید زین‌الدین»، «محسن رضی»، «ابراهیم امیر عباسی»، «علی صیاد شیرازی»، «مصطفی چمران» و «محسن حججی» اشاره کرد. هر صفحه حاوی عکس یک شهید، همراه مشخصات و محل شهادت او و خاطره‌ای از آن شهید است که از زبان مادر، همسر یا فرزندش بیان می‌شود.

این کتاب حاوی لطیفه‌هایی از «بهلول»، یکی از طنزگویان معروف تاریخ اسلام است. او هوشمندی است از یاران امام جعفر صادق (ع) که خود را به دیوانگی زده تا با این تدبیر، جانش را از شّر حکومت هارون حفظ کند. بهلول با کارها و حرف‌های ساده‌لوحانه، هم مخاطب را می‌خنداند و هم او را به فکر وامی‌دارد که بسیاری از اعمال و سخنان، معنایی خارج از ظاهر آن دارند.

جلد سوم از مجموعه «لطیفه‌های زیرخاکی» دربردارنده حکایت‌هایی از کلیات سعدی است. این حکایت‌ها که عنوان بعضی از آن‌ها از این قرار است: «تو جیب ما را نزن»، «درویش ولخرج»، «کشتی‌گیر نادان» و «راه و رسم گدایی»، نکاتی درباره تربیت صحیح، مشکلات و دغدغه‌های اجتماعی بیان کرده و نیز ارزش‌های اخلاقی را یادآوری می‌کنند. بیشتر حکایت‌ها، به شاهان و وزیران و مدیران طعنه زده است. حکایت «پنبه و پشم» به موضوع جهل و نادانی توجه کرده است.

در این کتاب حکایت‌هایی با اقتباس از «تذکرةالاولیا»ی عطار نیشابوری بازنویسی شده است. «او می‌بیند»، «از آن لحاظ»، «هیچ و پوچ» و «پولدار فقیر» نام بعضی از این حکایت‌هاست. حکایت «حال‌گیری» این نکته را یادآوری می‌کند که مسلمانان در شبیه بودن به بزرگان دین نباید به ظاهر اکتفا کنند. همچنین طنز بودن این حکایت‌ها شادی را برای خواننده به ارمغان می‌آورد و او را با نکات عرفانی آشنا می‌کند.