طیف اتیسم

سلول‌های مغز، برخلاف بیشتر سلول‌های بدن، پس از تخریب نمی‌توانند دوباره تولید شوند. اما مغز می‌تواند با بازیابی خود، عملکرد از دست‌رفته‌اش را دوباره پیدا کند. برنامه‌های بازتوانی با شکل‌دادن راه‌های جایگزین، اثرات زیانبار آسیب مغزی را به حداقل می‌رسانند. کتاب حاضر شامل مجموعه‌ای از تمرین‌های ارتقادهندۀ مغز است که به اعتبار قابل قبول دست یافته‌اند. در واقع، تمرین‌‌ها حاصل تجربۀ کار فردی یا گروهی با افرادی است که دچار آسیب مغزی شده، اما به زندگی بازگشته‌اند. مطالب در سه بخش تنظیم شده‌اند: جزوه‌های حاوی مطالبی دربارۀ جوانب آسیب مغزی؛ تلفیقی از تمرین‌های شناختی برای انگیزه بخشیدن، یاری رساندن و راهکار دادن به افراد دچار اختلالات شناختی ؛ تمرین‌های ارتقای سازگاری هیجانی، بینش، پذیرش و رشد.

آشنایی با مغز را باید از نقطه‌ای آغازکرد. کتاب پیش رو به «توانایی توجه»، به عنوان یک عملکرد کلیدی مغز، می‌پردازد. توجه نیاز به فعال‌ساز ی دارد. تمرین‌های این کتاب در همین راستا از ساده به مشکل و در شش سطح دشواری ارائه‌شده‌اند. مجموع تمرین‌ها در 24 پله با این عنوان ها آمده‌اند: « توجه، بادقت،‌ بی‌دقت؛ توجه پایدار؛ توجه تقسیم شده؛ فراشناخت؛ زنگ تفریح، اتاق توجه؛ زنگ تلفن؛ ورزش مورد علاقه توجه؛ بشقاب غذای مغز و ... در انتهای کتاب پاسخ‌نامه تمرین‌ها آمده است.

لازم است والدین کودکان بیش فعال اطلاعاتی دربارۀ این اختلال و چگونگی مواجهه با فرد مبتلا داشته باشند. نویسندۀ این کتاب کوشیده است نه یک مجموعه دستورالعمل، بلکه مجموعه‌ای نکتۀ علمی مفید برای کمک به روند پردازش تحریک کودک بیش فعال ارائه دهد. والدین و درمانگران در فصل اول کتاب با عمدی یا ارادی بودن رفتار چنین کودکی، حس یکپارچگی و مراحل و ارزیابی آن و حتی درمان نکاتی می‌آموزند. در فصل بعد انواع بیش فعالی و مشکلات مربوط به خواب یا تغذیه در بیش فعالی بررسی می‌شود. مخاطب در فصل سوم نکاتی دربارۀ مغز می آموزد تا بهتر متوجه بعضی اعمال کودک بیش فعال شود. در فصل چهارم سیستم‌های حسی اصلی به طور مجزا بررسی می‌‌شوند: لامسه، شنوایی، بینایی، لمس و بویایی. درمان یکپارچگی حسی موضوع بخش پنجم کتاب است. در فصل بعد نویسنده برای تعامل با چنین کودکی توصیه‌هایی می‌کندو بازی‌ها و اسباب‌بازی‌هایی را پیشنهاد می‌دهد. در فصل هفتم مستندات علمی کار ارائه‌شده‌اند و در فصل آخر نیز پرسش‌نامه‌ای برای والدین آمده است.

در خود ماندگی یا اتیسم مانع پیشرفت و دستیابی به موفقیت‌هایی هم‌‌تراز با کودکان عادی نیست و اگر شیوه‌های آموزشی با ویژگی‌های خاص کودکان در خود مانده هماهنگ باشند، آن‌ها می‌توانند در اجتماع به جایگاه شایستۀ خود برسند. کتاب حاضر از زبان مادر کودکی مبتلا به اتیسم نوشته شده و نتایج یافته‌های تجربی و کاربردی اوست. کتاب در ده فصل تنظیم شده و هر فصل به بیان جزئیات یک نکتۀ مهم که کودک در خود مانده می‌خواهد دیگران بدانند پرداخته است. این نکته‌ها عبارت‌اند از: یادگیری مانند یک چرخه است؛ ما یک گروه هستیم؛ من به گونه‌ای متفاوت فکر می‌کنم؛ رفتار شیوه‌ای است برای برقراری ارتباط؛ من مبهوت، اشفته و سردرگم می‌شوم؛ به من به‌عنوان یک کل بنگرید؛ بسیار کنجکاو باشید؛ آیا می‌توانم به شما اعتماد کنم؛ مرا باور داشته‌باشید؛ به من ماهی‌گیری بیاموزید.

نقاشی استعدادهای فردی را شکوفا می‌کند. کتاب حاضر در چهار فصل به تأثیر نقاشی بر رشد کودک می‌پردازد. در فصل اول با عنوان «شناخت نقاشی کودک» مخاطب با ویژگی‌های نقاشی کودک، انگیزۀ او برای نقاشی، مراحل رشد توانایی هنری کودک، انواع خط، و رنگ و احساس کودک اختصاص دارد. در فصل دوم با عنوان «نقاشی، شخصیت و رشد کودک» مواردی مثل تأثیر نقاشی بر زندگی عاطفی و ادراک کودک و نیز جنبه‌های بیانگرانۀ نقاشی آمده‌اند. در فصل سوم «نقاشی و شکوفایی خلاقیت»، از خلاقیت و هوش، مفهوم و سطوح خلاقیت، و نیز تأثیر نقاشی بر خلاقیت سخن به میان آمده ‌است. در فصل چهارم که«نقاشی درمانی» نام دارد، ارزیابی شخصیتی و روان‌سنجی با نقاشی، امید بخشی، ایجاد حس چیرگی و درمان انواع اختلال‌های روانی با نقاشی مطرح شده اند.

تاب‌آوری نوعی سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است. کتاب حاضر دربارۀ حوزه‌های تاب‌آوری و عوامل مرتبط با آن در سال‌های آغازین کودکی توضیح می‌دهد. در بخش اول این اثر احساس امنیت و کیفیت دلبستگی، روابط کودک با هم‌سالان، والدین و مراقبان، شایستگی‌های اجتماعی و هیجانی، به همراه چک‌لیست‌های سنجش امنیت، استعداد، هیجانات و شایستگی‌های اجتماعی کودکان بررسی می‌شوند. بخش دوم با عنوان «مداخلات» به ارائۀ روش‌های عملی تقویت تاب‌آوری و راهبردهای مداخله‌ای با ذکر موردپژوهی دو کودک سه و چهار ساله اختصاص یافته‌است.

اتیسم اختلالی است که در صورت مداخلۀ درست و به موقع می‌تواند فرد را در بزرگ‌سالی به جنبه‌هایی از زندگی عادی نزدیک کند. این کتاب بر روش‌های کمک به کودکان دچار اتیسم که در مکالمۀ روزانه با والدین، معلمان و هم‌سالان مشکل دارند تمرکز می‌کند.در فصل اول، بعضی از دلایل شرکت نکردن کودکان اتیستیک در مکالمه ذکر شده‌اند. فصل دوم منظور نویسنده از «متون و حذف متون» را شرح می‌دهد و دربارۀ پرورش مهارت‌های پیش‌نیاز و آماده‌شدن برای آموزش استفاده از متون به کودکان اتیستیک مباحثی ارائه می‌دهد. در ادمه، نحوۀ استفاده از متون برای کودکانی که کلمه و عبارت را می‌گویند و دربارۀ ارزیابی پیشرفت‌ها و تعامل آنان مطالب مهمی به میان می‌آید. فصل‌های بعدی چگونگی استفاده ار این روش‌ها را در جوانانی که سطوح زبانی متفاوتی دارند توضیح می‌دهد.

کودکان دچار اختلال در‌خود‌ماندگی در حوزه‌های ارتباطی، زبان‌بیانی، مهارت‌های اجتماعی و رفتار سازشی نقصان آشکاری از خود نشان می‌دهند. والدین و خواهروان و برادران چنین کودکانی نیز استرس زیادی را تحمل می‌کنند. کتاب حاضر در مقدمه ویژگی‌های چنین کودکانی را بررسی می‌کند. سپس در فصل‌های اول و دوم چالش‌های زندگی با این کودکان را ذکر ونیازهای اساسی والدین کودکان اتیسم را بیان می‌کند. ارتقای ارتباط بین اعضای خانواده و شناخت نیازهای اعضای خانواده، و اولویت ‌بندی و سازمان‌دهی آن‌ها برای پاسخ‌گویی به نیازهای تک تک اعضای خانواده نیز موضوع فصل‌های سوم و چهارم هستند. آموزش مهارت‌های جدید برای هدایت کودک دچار درخودماندگی در راستای رسیدن به استقلال فردی موضوع فصل‌های پنجم تا هشتم است. پس از آن، بر افزایش خود مهارگری و مشارکت فعالانه در جامعه تأکید شده است. در فصل سیزدهم روش‌های مقابله‌ای مؤثر در شرایط اضطراری بیان شده‌اند. فصل نهایی کتاب نیز ابزارهایی برای سنجش اثربخشی درمان‌های مناسب این کودکان معرفی می‌کند.

اختلال اتیسم نوعی اختلال عصب شناختی پیچیده است. این کتاب به خواننده، حال والد باشد یا مربی یا مراقب، درس‌های زندگی با کودک دچار اختلال اتیسم را می‌آموزد. نویسندهمادر فرزندی با این اختلال است و تکنیک‌های کاربردی برای آموزش کودکش را به رشتۀ تحریر درآورده است. او کوشیده است بازی و سرگرمی را وارد زندگی کودک کند تا نه کودک از آموزش خسته شود و نه مربی. کتاب در 16فصل تنظیم شده است که عبارت‌اند از: چرا بازی کردن مهم است؛ مهارت‌های اولیه برای بازی‌کردن؛ بازی‌های ساختاری؛ کامپیوتر ابزاری مفید و سودمند؛ اسباب‌بازی‌ها؛ بازی‌های رومیزی و جورچین‌ها؛ موسیقی؛ نوبت‌گیری دربازی؛ فعالیت‌ها و بازی‌های فیزیکی؛ بازی بیرون از خانه؛ آب‌بازی؛ پتانسیل تلویزیون؛ خلاق‌بودن؛ بازی‌های تخیلی؛ معرفی کتاب و کتاب‌خوانی؛ مشکلات، ناراحتی‌ها و کج‌خلقی‌ها.

رفتارشناسی درمانی نوعی روان‌درمانی است که اثربخشی آن در درمان افسردگی و اضطراب ثابت شده‌است. نویسندۀ کتاب حاضر می‌کوشد ابزاری در اختیار مخاطب قراردهد تا به کمک آن بتواند بر ناراحتی‌های روانی غلبه کند. این کتاب شامل مجموعه‌ای تمرین است که در جلسات رفتاردرمانی شناختی به بیماران داده می‌شوند. نویسنده به منظور سهولت بخشی در انجام تمرینات ، از بذله‌گویی و شوخی نیز سود جسته است. در ضمن، ضرورتی برای خواندن همۀ بخش‌های کتاب یا ترتیب خواندن آن‌ها لحاظ نشده‌است. در بخش اول کتاب، اصول اولیه طرح شده‌اند و در بخش دوم موضوع از میان بردن مشکلات و تعیین هدف در زندگی مورد نظر است. استفادۀ عملی از رفتار در بخش سوم آمده و بخش چهارم با عنوان«پیش به سوی آینده» به مخاطب کمک می‌کند باورهای پایاتری پیداکند و در صورت بازگشت بیماری از آموخته‌ها کمک گیرد. در بخش پنجم به 10 نکته برای کارکردن با متخصصان روان‌درمانگر، بهتر خوابیدن و افزایش انگیزه برای بهترشدن اشاره شده‌است.