علوم تربیتی

این کتاب در بارۀ یکی از معلمان و شخصیت‌های علمی و تربیتی آموزش و پرورش به نام آقای عبدالمجید رشید پور است. در ابتدا مصاحبه‌هایی با چند نفر از مربیان آموزش و پرورش، کارشناسان، اساتید و معلمانی که از نزدیک با ایشان همکار بوده‌اند آورده شده است. بخش دیگر به معرفی آثار و بخش‌هایی از کتاب‌ها و مقاله‌های این معلم اختصاص دارد. در پایان کتاب داستان‌های تربیتی و یا خاطراتی از این معلم نقل قول شده است.

نویسنده در این کتاب علاوه بر ارائۀ مفاهیمی ازجمله روایت،‌ روایت‌نگاری و روایت‌پژوهی به آموزش پژوهش‌روایی نیز اشاره کرده است. "روایت‌پژوهی" آموختن از تجربیات ثبت شدۀ دانشجو - معلم در دورۀ کار ورزی - معلم و یا معلمان در کلاس درس است. این کتاب در پنج فصل تألیف شده است. در فصل اول مباحثی ازجمله روایت‌نویسی و اهداف آن و پیشینۀ کارورزی بررسی می‌گردد. در فصل دوم ابزارهای گردآوری اطلاعات و فرایند تحلیل داده‌ها بررسی شده است. فصل سوم انواع کدگذاری، مراحل کدگذاری، ویژگی‌های مفاهیم و مضامین و یک الگوی کدگذاری آمده است. در فصل چهارم فرایند تحلیل ساختاری و تحلیل سه‌بُعدی ارائه شده است و در فصل پنجم همکاری با مشارکت‌کنندگان، استفاده از نقل قول‌ها، محدودیت‌ها و مخاطرات پژوهش‌روایی مطرح شده و راهبردهای ارزشیابی یادگیری درس روایت‌پژوهی پیشنهاد شده است.

شناخت وظایف و ویژگی‌های یاددهنده به معلم کمک می‌کند بهتر به تدریس بپردازد. این کتاب در سه فصل این ویژگی‌ها را در دو دستۀ کلی (عمومی و اختصاصی) بررسی می‌کند. در فصل اول، مباحثی مثل شناخت خود، نظریه‌های یادگیری، ارتباط و تأثیر آن در یادگیری، اهمیت زمان و شناخت ابعاد و سبک‌های یادگیرنده مطرح می‌شوند. در فصل دوم نیز اصول کلی آموزش و روش‌های تدریس مورد نظر بوده‌اند. طبقه‌بندی اهداف آموزشی، آزمون‌های پیشرفت تحصیلی و عملکردی، و شرایط اجرای آزمون‌ها نیز در فصل آخر عنوان شده‌اند.

تعلیم و تربیت مقوله‌ای است که برای رسیدن انسان به سعادت مورد توجه قراردارد. کتاب حاضر ابتدا مبانی تعلیم و تربیت اسلامی را برای خواننده بازگو می‌کند. سپس ماهیت و نیاز انسان به تعلیم و تربیت را بررسی می‌کند و پس از آن به تعریف تعلیم و تربیت می‌پردازد. در ادامه، از تطهیر و تزکیه می‌گوید. تعلیم تربیت اسلامی کودکان از راه تشویق، و سپس از راه رغبت، و ارکان اخلاقی جهت‌ساز در جامعه، فصل های بعدی کتاب هستند.

بهترین راه مقابله با آسیب‌های اجتماعی، پیشگیری از وقوع آن‌هاست. کتاب پیش رو حاصل 25 تحقیق در زمینۀ فرایندهای شناختی کودکان است که به عنوان «برنامۀ حل مسئلۀ شناختی بین‌فردی» تدوین شده‌است. این برنامه، به جای تمرکز بر رفتار خاص، بر فرایندهای شناختی کودک و مهارت‌های حل مسئله تمرکز دارد و معلم را راهنمایی می‌کند مشکلات کلاس درس را با مکالمه حل کند. کتاب 77 درس دارد که دو گروه «مهارت‌های پیش حل مسئله و مهارت‌های حل مسئله» را در برگرفته‌اند. هر درس شامل فعالیت‌هایی است که به درک و کاربرد موضوع کمک می‌کنند. فعالیت‌ها در کلاس درس اجرا می‌شوند و زمان درس را نیز اشغال نمی‌کنند.

آموختن شیوه‌های عملی تربیت، به والدین کمک می‌کند فرزندانی سازگارتر و آرام تر داشته‌ باشند. کتاب‌های این مجموعه، به روش‌ها و مشکلات تربیتی کودکان و نوجوانان تا سن بلوغ می‌پردازند. در واقع، روش نویسندگان این کتاب‌ها، آموزش شیوه‌های عملی به والدین است. هر کتاب فصل‌های متعددی دارد که به زبانی ساده و همه‌فهم، روشی کلیدی از تربیت را توضیح می‌دهد. این جلد، در برنامه‌ای 10 روزه، برای داشتن کودکی سازگار تر و آرام‌تر، راهکارهایی را به مخاطب می‌آموزد. بعضی از این راه‌ها عبارت‌اند از: از جنگ قدرت اجتناب کنید؛ گذر از تلۀ فریاد زدن؛ رقابت در حمایت خانوادگی.

آموختن شیوه‌های عملی قدرشناسی، به والدین کمک می‌کند فرزندانی قدرشناس داشته‌ باشند. کتاب‌های این مجموعه به روش‌ها و مشکلات تربیتی کودکان و نوجوانان تا سن بلوغ می‌پردازند. در واقع، روش نویسندگان این کتاب‌ها، آموزش شیوه‌های عملی به والدین است. هر کتاب فصل‌های متعددی دارد که به زبانی ساده و همه‌فهم، روشی کلیدی از تربیت را توضیح می‌دهد. این جلد، در برنامه‌ای 11مرحله‌ای، برای داشتن فرزندی قدرشناس، راهکارهایی را به مخاطب می‌آموزد. بعضی از این راه‌ها عبارت‌اند از: تسلیم‌شدن والدین؛ مراقبت افراطی؛ آرزوهای معقول؛ برخورد عاقلانه با پول؛ پایان‌دادن به خودمحوری.

نویسندۀ این کتاب رویکرد نوینی را بر مبنای نظرات پیشوایان دینی و دیدگاه عارفان مسلمان به تعلیم و تربیت بررسی می‌کند. حرف اصلی در این کتاب خالی کردن ذهن از آموخته‌هایی است که موجب قفل ذهنی می‌شود و شناخت دوباره‌ای را بر شناخت‌های قبلی با هدف گشودگی روح و پیوند با عالم روحانی و فرامادی مطرح می‌کند. کتاب حاضر شامل شش بخش با عناوینی چون فرایند سخن، فراتر از هیچ‌انگاری، دانش سلبی، فراتر از هیچ‌آموزی، تربیت سلبی، فراتر از هیچ‌کاری، ارتباط سلبی، در ستایش هیچ‌گویی و معنادرمانی سلبی، فراتر از بی‌معنایی تدوین شده است. خواننده دراین کتاب می‌خواند "برای خودیابی هم باید از خود مُرد تا به خود زنده شد. باید از آنچه شده‌ایم تهی شد تا به آنچه بوده‌ایم بازگردیم؛ زیرا ماهیت حقیقی ما در هویت کاذبی ما گم شده است. پرسش حقیقی این است که چرا هیچ‌کس شبیه به آن چیزی نیست که هست و چرا هیچ‌کس همانی نیست که هست". نویسندۀ کتاب معتقد است که "انسان باید در یک مسیر تنزیهی امور مثبت را کشف کند و در یک سلوک سلبی به ایجاب و ایجاد چیزها بیندیشد". تعلیم و تربیت تنزیهی بر مدار "هیچ‌آموزی" و "هیچ‌انگاری" درصدد تخلیۀ ذهن و دل از اوهام‌شناختی و جهت‌گیری‌های شخصی و پیش‌داوری‌های جعلی است تا به واسطۀ این تنزیه و تهذیب بتوان آنچه را که در فطرت خود دارد کشف کند نه آنکه چیزی را از بیرون کسب کند.

آزمون عملکردی نوعی روش سنجش است که در آن دانش‌آموز با استفاده از مهارت‌ها و دانش، مسئله‌ای را حل یا محصولی را تولید می‌کند. در این کتاب طراحی و ساخت انواع آزمون عملکردی در درس‌های گوناگون توضیح داده شده است. مبانی نظری و علمی آزمون عملکردی، نکات قابل توجه در ساخت آن، ارکان اصلی و اهداف کلی، شیوۀ اجرای تکلیف و بافت سوال، آزمون‌های عملکردی کتبی و شناسایی، و 115 نمونه آزمون عملکردی مربوط به تمام پایه‌های ابتدایی، از جمله محتویات کتاب هستند.

تدریس خوب به داشتن اطلاعات حرفه‌ای نیز نیاز دارد. کتاب حاضر چکیده‌ای است از ایده‌های منطقی و عملی و راهنمای سریع تدریس برای مرور نکات معلمی، تا آموزگارانی که در حرفۀ تدریس تازه کار هستند، بتوانند به درستی هدایت شوند. نویسنده همۀ دوره های تحصیلی را در نظر دارد و کوشیده است دستورالعمل‌هایش با بافت و سیستم آموزشی و فرهنگی-اخلاقی حاکم بر جامعۀ ایران سازگار باشد. پنج فصل اول کتاب به ویژگی‌های شخصیتی، مدیریتی، برقراری ارتباط، انگیزشی و فنون تدریس معلم اشاره می‌کنند و گزیده‌ای از مجموعه مقالات برخی مشاهیر دربارۀ معلمی در فصل آخر جمع شده‌اند.