داستان

بازرگان در بازار طوطی زیبایی را می‌بیند و آن را می‌خرد. طوطی مدت‌ها در خانۀ بازرگان در قفس طلایی خود، به خوبی و خوشی زندگی می‌کند تا اینکه بازرگان عازم سفر هند می‌شود. طوطی از بازرگان می‌خواهد که او را ببرد تا دوستانش را ببیند. درجنگل طوطی با دوستانش صحبت می‌کند و حادثه‌ای رخ می‌دهد که باعث آزادی طوطی می‌شود.

پسرک در سایه درختی دراز کشیده بود که صدایی شنید. ناگهان از لای بوته‌ها ماری سیاه را دید که مثل طناب دور بچه خرسی پیچیده بود. پسرک از درختی بالا رفت و با هسته‌های آلو که در جیب داشت، به سر و صورت مار زد. مار فرار کرد و خرس برای تشکر از از پسر از رودخانه چند ماهی گرفت و به او داد. همچنین هنگامی که پسرک خوابید، خرس بالای سرش نشست تا مواظب او باشد.

پری با پدر و نامادری‌اش زندگی می‌کند. نامادری همیشه او را به دنبال کارهای سخت می‌فرستد. روزی پری برحسب تصادف بر سر چاهی می‌رود و به پیرزن درون چاه کمک می‌کند و همین مهربانی باعث می‌شود که تکه‌ای از ماه روی پیشانی‌اش بنشیند. نامادری به علت حسادت به دختر کوچولو همان کار را انجام می‌دهد و سر چاه می‌رود و نتیجه کارهایش را می‌بیند.

گنجشک دانه‌ای پیدا می‌کند و چون نمی‌داند آن چه دانه‌ای است، نزد کلاغ می‌رود و با راهنمایی او متوجه می‌شود که پنبه دانه است و باید آن را بکارد. گنجشک دانه را به سنجاب می‌دهد، سنجاب دانه را می‌کارد و ... . سرانجام از پنبه‌ها نخ و پارچه درست می‌شود و گنجشک صاحب لباس می‌شود.

خواجه نصیرالدین طوسی در لحظات پایانی زندگی‌اش وصیتی را انجام می‌دهد که با اجرای آن وصیت، واقعه‌ای شگفت رخ می‌دهد که پس از سال‌ها اثرات آن واقعه باقی است.

روزی اباقا‌خان، پسر هلاکو خان، پادشاه مغول، به شکار می‌رود و در حین شکار صدمه می‌بیند. با حرکتی ساده خونی که از زخم خارج می‌شود، بند می‌آید؛ اما پس از چند روز آن زخم به دُملی چرکین تبدیل می‌شود، به گونه‌ای که هیچ کدام از طبیبان نمی‌توانند پادشاه را درمان کنند، به همین سبب از خواجه نصیرالدین کمک می‌خواهند.

روزی عطاملک جوینی، تاریخ‌نویسِ هم‌عصر خواجه نصیرالدین طوسی به دیدن او می‌رود. در این دیدار خواجه متوجه نگرانی زیاد مهمانش می‌شود و از او علت را می‌پرسد. عطاملک تفکرات خود را با خواجه در میان می‌گذارد و خواجه نیز او را راهنمایی می‌کند تا بهترین تصمیم را بگیرد.

خواجه نصیرالدین بسیار سفر می‌کند. در یکی از سفرهایش به آسیابانی برمی‌خورد و تصمیم می‌گیرد شب را نزد آسیابان بماند. در طول شب هنگام صبحت، آسیابان حرفی می‌زند که باعث می‌شود خواجه به فکر فرو رود.

این اثر بخشی از زندگی خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، ریاضی‌دان و منجم ایرانی را روایت می کند. هلاکو پادشاه مغول، به خواجه احترام بسیاری می‌گذارد؛ اما درباریان به خواجه حسادت می‌کنند و قصد دارند او را از بین ببرند، به همین دلیل توطئه‌ای برپا می‌کنند. آیا آنان موفق می‌شوند، خواجه را به قتل برسانند؟

در این داستان، قسمتی از زندگی خواجه نصیرالدین طوسی، فیلسوف، ریاضی‌دان و منجم ایرانی آمده است. هلاکو خان سردار مغول و فرمانروای ایران که از دست عطاملک جوینی، نویسنده کتاب «تاریخ جهان‌گشا»، به شدت عصبانی و خشمگین است، دستور می‌دهد او را زندانی کنند و به دار بیاویزند. بردار عطاملک به خوبی می‌داندکه پادشاه به هیچ‌وجه از دستور خود باز نمی‌گردد، به همین دلیل نزد خواجه نصیر می‌رود و از او کمک می‌خواهد. خواجه نصیر به فکر فرو می‌رود تا شاید بتواند این مشکل را حل کند.