نقد ادبی-آموزش ادبی

ازآن‌جا که رویکردهای تطبیقی به ادبیات کودک تا امروز در انزوا رخ داده‎اند و این حوزه، مجموعه منسجمی از دانش و اطلاعات را ندارد، کتاب حاضر نخستین تلاش در راه بنای زیرساخت‌های این قلمرو است. این کتاب شش فصل دارد؛ فصل اول تا سوم، تلاشی برای توصیف و طبقه‌بندی ادبیات کودک از نظر تاریخی و قلمروهای عملکرد آن است و فصل چهارم تا ششم، پژوهشی دقیق از ترجمه و دریافت این موضوع را در اختیار می‏‌گذارد. این کتاب نگاهی تحلیلی و انتقادی در حوزه‌ ادبیات کودک دارد و باعث می‌شود خوانندگان نگاه عمیق‌تر و علمی‌تری به این حوزه داشته باشند.

این کتاب از مجموعه «نقد و نظریه کودک» است. این مجموعه در پی آن است که هم زمینه‎های گفت‌وگو میان پژوهشگران و صاحب‎نظران ادبیات کودک ایران و جهان را فراهم کند و هم به نیاز دانشجویان ارشد و دکتری دانشگاه‌های کشور به منابع روزآمد پاسخ گوید. یکی از هدف‌های این کتاب، معرفی برخی از پرکاربردترین روش‌های پژوهش در ادبیات کودک است. کتاب حاضر هفت فصل دارد، از جمله «مهارت‎های پژوهشی پایه در ادبیات کودک» و «متن‌های دیداری».

پداگوژی به معنی علمِ تعلیم و تربیت اطفال و دانش ِ آموزش و پرورش نوجوانان است که شامل تعلیم و تربیت اخلاقی، علمی و بدنی آنان می‌شود. این کتاب از مجموعه «نقد و نظریه ادبیات کودک»، گزارش جامعی درباره ویژگی‌های ادبیات کودک است که تحقیقات چنددهه را دربرمی‌گیرد. نویسنده با بررسی بافت اجتماعی، تربیتی و زیبایی‌شناسی ادبیات کودک نتیجه می‌گیرد که با وجودآنکه به نظر می‎رسد هنر و پداگوژی شباهتی به هم ندارند، میان آن‌ها جدایی نیست و ضرورتاً متضاد یکدیگر نیستند.

این کتاب در ذیل فلسفه داستان می‌گنجد که چیستی، مولفه‌ها و خصوصیات داستان را بررسی کرده و به جنبه‌های خاص داستان‌گوییِ هر داستان اشاره می‌کند. اهتمام نویسنده بر تأمل و تفکر خلاق و زاینده در این عرصه و به کارگیری مبانی فلسفه اسلامی در تبیین چیستی داستان است. نگارنده با سطح‌بندی روایت، اولین دفتر از این مجموعه را به داستانِ داستان اختصاص داده است. دفاتر دیگر این مجموعه، فلسفه ایده اولیه، پیرنگ، زاویه دید و ابزارهای نمایشی را بررسی می‌کند.

قصه‎های قرآن به دلیلِ وجود عناصر ادبی و هنری برجسته نهفته در آن، برای اهل ادبیات اهمیتی دوچندان یافته است. به گونه‌ای که در میان داستان‌نویسان و اخیراً نمایشنامه و فیلمنامه‎نویسان، بحث‎های بسیاری را برانگیخته است. نویسنده در کتاب حاضر ابتدا سوره یوسف را ترجمه کرده است و شأن نزول آن را توضیح می‌دهد. سپس شرح می‌دهد که واژه قصه به این شکل در هیچ جای قرآن نیامده است؛ اما مترادف‌های آن مثل قصص، قصصهم، قصصنا و... در مجموع ۲۶ بار و در ۲۱ آیه آمده است و به ترتیب آیات مذکور را آورده است. برخی از تفاوت‌های قصه یوسف در کتاب «عهد عتیق» و کتاب قرآن، یکی دیگر از بخش‌های کتاب است.

کتاب حاضر از مجموعه «یادداشت‌های یک نویسنده»، گزیده‎ای از سرمقاله‎های نویسنده است. مطالعه این مجموعه، نوجوانان را با راز و رمزهای نوشتن بیشتر آشنا می‏‌کند. نویسنده در یکی از یادداشت‌ها از مسئولیت پدر بودن می‌گوید و در دیگری، مخاطب را به نظم دعوت می‌کند و می‌خواهد که کارها را با صبر و حوصله انجام دهد. در یادداشت بعدی، مدیریت خانه را یکی از مهم‌ترین مدیریت‌ها می‌داند و... .

مجموعه «یادداشت‌های یک نویسنده»، گزیده‌ای از سرمقاله‌های اوست و مطالعه آن‌ها، نوجوانان را با راز و رمزهای نوشتن (مهارت نوشتن) آشنا می‌کند. در یکی از این یادداشت‌ها از زبان فارسی می‌گوید که تمام مردم ایران را به هم پیوند می‌دهد، با وجود اینکه هر منطقه زبان مخصوص به خود را دارد. نویسنده آمدنِ بهار را با تشریفات کاملش توضیح می‌دهد و در جای دیگری از ارزش درخت‌ها می‌گوید. او احترام گذاشتن به قانون را توصیه کرده و اهمیت دوستی را یادآوری می‌کند و... .

کتاب حاضر از مجموعه «یادداشت‌های یک نویسنده» گزیده‌ای از سرمقاله‌های نویسنده است. مطالعه این مجموعه، نوجوانان را با راز و رمز‌های نوشتن بیشتر آشنا می‎کند. «آمدن بهار»، «افسانه مهر»، «فاخته تنها» و «من و آن ستاره سحری» نام برخی از این یادداشت‌هاست. در یادداشت آخر، نویسنده از دلگیری غروب‌ها می‏‌گوید و از حال و هوای صبح‎های زود که خوش‌حال است و دلش روشن و از دیدارش با ستاره سحری که در گرگ ومیش صبحگاهی آن را می‌بیند و سلامش می‌کند.

کتاب حاضر نویسندگی را آموزش می‎دهد و با توجه به آزمون‌ها و تمرین‎هایی که در کتاب هست، کودکان و نوجوانان می‎توانند استعداد خود را پیدا کنند. چطور می‌توان یک نویسنده خلاق شد؟ ، آداب و آثار نوشتن چیست؟ ، چگونه صدای قلم خودمان را پیدا کنیم، وظیفه نویسنده در مقابل خواننده چیست؟ و موانع مسیر نوشتن را چگونه هموار کنیم؟ ، پنج فصل کتاب است. در هر قسمت، پس از توضیحات لازم، صفحه‌ای برای نوشتن خواننده انتخاب شده است. مخاطب می‌‏تواند درباره یکی از دو موضوع پیشنهادی بنویسد و خودش را محک بزند. سخن آخر نویسنده کتاب، به این مطلب اشاره می‏‌کند که برای نویسنده شدن فقط باید نوشت!

ادبیات داستانی به عنوان یکی از حوزه‌های خلاقیت بشر، بازتاب افکار، اعتقادات، نگرش‌ها و تجربه‎های بسیاری بوده است. تلخ‎اندیشی را می‌‏توان یکی از این نگرش‌ها به شمار آورد. تفکر تلخ‌اندیشانه ممکن است در هر عصری بسته به اوضاع و احوال تاریخی در تفکر و به تبع آن در آثار ادبی شخص یا اشخاصی وارد شود؛ اما در ادبیات داستان فارسی با موج بی‌سابقه تلخ‌اندیشی در قالب الگوهای نوین داستانی مواجه هستیم که در داستان کوتاه با مجموعه داستان زنده‌به‎گور «صادق هدایت» آغاز می‎شود. در کتاب حاضر، علاوه‌بر تعریف تلخ‎اندیشی و شناسایی زوایای مختلف آن و بررسی و موشکافی مصداق‌های تلخ‌اندیشی در داستان کوتاه، زمینه‎های بروز و ظهور این نگرش نیز بررسی می‎شود.