تعلیمات دینی

کتاب پیش رو شرح و تفسیر نامه 69 نهج البلاغه است. این نامه کاربردی است و می‌توان آن را نقشه راه خوشبختی بشر نامید. در واقع این اثر متن تکمیل شده درس‌های ارائه شده هفتگی از نویسنده است. این نامه از سه جهت اهمیت دارد. اول اینکه نویسنده آن امام علی(ع) است. دوم اینکه مخاطب آن یکی از برترین یاران اوست و سوم اینکه محتوای نامه در اوج بلاغت و دارای مهم‌ترین پندها و دستورات عملی برای انسان‌هاست. این اثر در 53 گفتار تدوین شده است. تمسک به قرآن، پندپذیری و نصیحت طلبی از قرآن، عبرت گرفتن، قانون‌مندی تاریخ، کثرت یاد مرگ، نیاز انسان به پیامبر درونی و اطاعت از او، بازگو نکردن همه شنیده‌ها و دیگر مباحث از گفتارهای این کتاب است.

نویسنده در این کتاب، تلاش می‌کند یکی از شیوه‌های متعدد نیکبختی را به تصویر بکشد؛ شیوه‌ای انفرادی - گروهی که سعی بر آن دارد که اندیشه‌های مرتبط با ماهیت فلسفی دین را از منظر جامعه‌شناسی در خدمت ارزش‌ها، هنجارها و رفتارهای اجتماعی قرار دهد. نویسنده در مقولات مطرح در کتاب، تلاش دارد؛ چگونگی فراهم کردن زمینه تثبیت و عملی کردن یکی از مباحث اساسی جامعه‌شناسی را با طرح مبحثی به‌نام «درونی‌سازی یا نهادینگی» تشریح کند.

سنجش می‌تواند نقطه آغاز تحول باشد به شرطی که آزمون‌های مختلف نقطه پایانی بر سناریوی آموزش نباشد. اگر سنجش تنها به اندازه‌گیری محفوظات بسنده کند انتظار ارتقای دانش در فراگیران به سطوح بالای یادگیری دور از دسترس خواهد بود. سنجشی می‌تواند آموزش را تغییر دهد که در یک جاده دوطرفه حرکت نماید. معلم و دانش‌آموز هر دو باید در این مسیر تغییر رفتار دهند. ایده اصلی برای تألیف این کتاب پاسخ به این مسائل بوده‌ است: آیا سنجش می‌تواند آموزش را تغییر دهد؟ کدام‌یک نقش نخستین را در تحول نظام تعلیم و تربیت دارند: آموزش یا سنجش؟ برای ایجاد تحول باید به‌سراغ کدام‌یک برویم؟ به‌منظور پاسخگویی به این پرسش‌ها محتوای کتاب درسی «پیام‌های آسمانی» از منظر جدیدی تحلیل شده است؛ به‌طوری که باید و نباید‌های موضوعی را برای طراحی آزمون در اختیار دبیران تخصصی و غیرتخصصی قرار می‌دهد. همچنین انواع آزمون‌ها به‌ همراه مثال‌های عینی ارائه شده است و نمونه‌هایی از انواع سؤالات در کتاب آمده است که هدف از آن کیفیت‌سنجی آزمون و ارائه نقشه و چارچوب‌های استاندارد برای طراحی سؤالات استاندارد است.

رابطۀ دین و زندگی و نقش دین در ساحت‌های گوناگون زندگی از مباحث مهم بنیادی محسوب می‌شود. دین کارکردهای مهمی در زندگی انسان دارد . در این کتاب به برخی از مهم‌ترین کارکردهای دین در شاخه‌های مختلف حیات فردی و اجتماعی بشر پرداخته‌شده است. محتوای کتاب در هشت بخش ارائه‌شده است: دین و بحران معنا در زندگی امروز، دین و بهداشت روانی، دین و تندرستی، دین و شادی‌های پایدار، دین و محیط زیست؛ دین و دنیا؛ دین و امروزی شدن؛ دین و روابط انسانی.

دین برای تربیت بشر آمده‌است و مبانی و اصولی دارد. کتاب حاضر لازمۀ تربیت دینی را «بیان اصول و راهبردهای اساسی در تربیت دینی، توجه به عامل‌ها و زمینه‌های دین‌پذیری و بیان روش‌هایی برای جذب، جلب، خوشایندی و عمل‌کردن و نهادینه‌کردن موضوعات محوری در تربیت دینی» می‌داند. چشم‌انداز مسیر بحث این کتاب نیز همین است و نویسنده کوشیده است راهکارهایی عملی برای تربیت دینی فرزندان ارائه دهد.

روان کودک آمادۀ پذیرش تعالیم اسلامی و اخلاقی است. کتاب حاضر یکی از مجلدات مجموعه‌ای سه جلدی است که شامل 12 درس می‌شود. هر درس به یک موضوع قرآنی می‌پردازد و به تناسب آن آیه، حدیث، نقاشی و داستانی آورده شده است تا مفهوم قرآنی بهتر در ذهن بچه‌ها حک شود.« آداب غذاخوردن، احترام به والدین، نیکی کردن، دوستی و نظافت» موضوعات بعضی از درس‌ها هستند.

نویسنده در کتاب حاضر روش‌های گوناگون تدریس موفق درس پیام‌های آسمان و تجربه‌های به دست آمده در این زمینه را بررسی و مطرح می‌کند. در فصل اول کتاب، اصول حاکم بر برنامۀ تعلیم و تربیت دینی دورۀ اول متوسطه در قالب جدول و به تفکیک هر پایه بررسی شده است. سپس، شیوه‌نامۀ ارزشیابی، روش تدریس، مراحل اجرا و روش یادگیری مشارکتی آمده است. در فصل‌های دوم، سوم و چهارم ضمن بیان اهداف کلی، جزئی و رفتاری هر درس، بهترین روش‌های تدریس پیشنهادی و شیوه‌های اجرایی مناسب ارائه شده است.

کودکان دربارۀ مسجد سؤالات زیادی دارند که به پاسخ‌های دقیق بزرگ‌ترها نیاز دارند. کتاب حاضر از مجموعه‌ای چند جلدی است که همۀ مجلدات آن به پرسش‌های مذهبی پاسخ می‌دهند. نویسنده در این جلد نمونه‌هایی از سؤالاتی را که سؤالات عموم بچه‌ها می‌داند و موضوع آن «مسجد» است مطرح می‌کند و به آن‌ها پاسخ می‌دهد. بعضی از این سؤالات عبارت‌اند از: مسجد مال کیست؟ مسجد رفتن چه فایده‌هایی دارد؟ چرا در مسجد مردها و زن‌ها جدا می‌نشینند؟ چرا بعضی وقت‌ها مسجد شلوغ می‌شود؟

نماز خواندن از واجبات مسلمانی است و لازم است به سؤالات کودکان دربارۀ این عمل عبادی به درستی پاسخ داده شود. کتاب حاضر از مجموعه‌ای چند جلدی است که همۀ مجلدات آن به چنین پرسش‌هایی پاسخ می‌دهند. در این جلد، نمونه‌هایی از سؤالاتی که به عموم بچه‌ها مربوط اند و موضوع آن ها «نماز» است، پاسخ داده می شوند. بعضی از این سؤالات عبارت‌اند از: چرا باید نماز بخوانیم؟ چرا نماز ستون دین است؟ آیا خدا نماز بچه ها را قبول می‌کند؟ نماز جماعت بهتر است یا نماز تنهایی؟

همان‌طور که در کتاب ذکر شده است، تربیت دینی به ویژه در سنین کودکی، موضوعی سهل و ممتنع است. این تربیت به طور کلی و خصوصا در دوره‌های پیش‌دبستانی و دبستان، دارای ظرافت‌های بسیاری است. نویسنده در این کتاب تلاش کرده است تا با طراحی پژوهشی کیفی، به الگویی کاربردی و اعتدالی برای مقطع پیش‌دبستانی دست یابد. از این‌رو، او برای به دست آوردن اطلاعات و داده‌های مناسب، مصاحبه‌هایی با جمعی از متخصصان حوزۀ علوم روانشناختی، تعلیم و تربیت و علوم دینی ترتیب داده است. در فصول کتاب به مواردی مثل ضرورت پرداختن به تربیت دینی، بررسی نظرات اندیشمندان، روش‌ها و اصول تربیت دینی، ویژگی‌های کودکان پیش‌دبستانی، نظرات دانشمندان غربی دربارۀ ویژگی‌های دین در دورۀ کودکی، روش تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات اشاره شده است.