فلسفه

اگر کانت و هگل نقطۀ عطف فلسفۀ مدرن باشند، پارسنز و هابرماس نقطۀ چرخش جامعه‌شناسی پیشرفته محسوب می‌شوند. از ترکیب دیدگاه‌های این دو می‌توان به چشم‌انداز جامع‌تری دربارۀ جامعه و ساز‌ و‌ کارها و پویه‌هایش رسید. کتاب حاضر می‌کوشد این مهم را با تقریب رویکردهای سیستمی و دیالکتیکی به جامعه آغاز کند. از این رو، در فصل اول به موضوع نظریه‌پردازی جامعه‌شناختی می‌پردازد. در فصل‌های دوم و سوم تالکت پارسنز و یورگن هابرماس را معرفی می‌کند. تأملات تلفیقی و سپس رویکرد ترکیبی نیز در فصل‌های بعدی مطرح می‌شوند.

موضوع «فلسفه برای کودکان» چند سالی است که در برنامه‌های تربیتی گنجانده شده و بسیاری برای آموزش آن می‌کوشند. آموزش تفکر در سرفصل این طرح قرار دارد. این کتاب، با معرفی دانشمندانی چون سقراط، افلاطون، ارسطو، کانت، دکارت و دیویی، پیشینۀ آموزش تفکر را مطرح می‌کند و دربارۀ سنت ایرانی تفکر توضیحاتی می‌دهد. سپس به آموزش اخلاق به کمک داستان‌های فلسفی می‌پردازد. داستان‌هایی با محتوای فلسفی، تربیت عقلانی، اخلاق به عنوان یکی از مسائل اساسی فلسفه، وجدان و احکام فلسفی از زیر موضوعات این فصل هستند. در فصل سوم نمونه داستان‌هایی برای خویشتن شناسی و آموزش رفتار اخلاقی آمده‌اند.

نویسنده در این کتاب شرح زندگی، عقاید، مراحل طراحی برنامۀ درسی، مفاهیم کلیدی و اندیشه‌های سازمان‌دهندۀ بیست و سه پژوهشگر حوزۀ مطالعات درسی از جمله هیلدا تابا، کامرون مک‌ کارتی، جان فرانکلین و باربارا اس میترانو را مطرح می‌کند. یکی از شاخه‌های آموزش و پرورش در هر کشوری، مطالعات برنامۀ درسی است. هدف این رشته شناسایی، کشف و بیان پدیده‌های پیچیدۀ آموزشی و تربیتی است.

آموزش فلسفه به کودکان یکی از دغدغه‌های امروزی متولیان آموزش است. هدف نویسندۀ کتاب حاضر طرح برنامۀ فلسفه برای کودکان است. در واقع، کتاب ماجرای کودکی است که سؤال‌های فلسفی دارد و راهنما، یعنی مربی یا تسهیل‌گر، به روش صحیح و فلسفی به او کمک می‌کند تا جواب سؤال‌هایش را بیابد. الزامات کلاس و تسهیل‌گر همه در مقدمه ذکر شده‌اند و نویسنده قدم به قدم با تسهیل‌گر همراه می‌شود تا دانش‌آموز را به فلسفی اندیشیدن عادت و به سؤال‌هایش جواب دهد.

داستان این کتاب از زبان برگ درخت بازگو می‌شود. برگ از زمانی که بر شاخه درخت می‌روید تا آن هنگام که در زمستان فرو می‌افتد، درباره فصل‌های مختلف زندگی سخن می‌گوید. نویسنده به طور ضمنی به حقیقت زندگی و هدف آن می‌پردازد.

در این کتاب از دانشمندی سخن به میان می‌آید که برای آموختن از شرق (ترکستان) به آن سوی غرب (مصر و شام) سفر کرد و در پای سخن بزرگ‌ترین استادان زمان نشست و انواع معارف زمان را کسب کرد او فارابی معروف به معلم ثانی است. کتاب پیش رو شامل پنج فصل است. در فصل اول کلیاتی درباره فارابی و فلسفه مطرح شده است. فصل دوم و سوم به معرفی آثار و کتاب‌های فارابی می پردازد و در فصل سوم و چهارم آرا و نظرات فارابی و همچنین آرا و نظرات دیگران درباره فارابی مطرح می‌گردد و هر فصل با تصویرسازی همراه است.

برنامۀ فلسفه برای کودکان به دنبال پرورش تعقل، خلاقیت و درک اخلاقی رشد روابط فردی و بین فردی و توانایی مفهوم‌یابی از تجربه است که نتیجۀ آن رشد تفکر انتقادی، خلاق و مراقبتی خواهد بود. تلاش کتاب حاضر در دو بخش و سیزده فصل این است که مبانی نظری فلسفه برای کودکان را هم بررسی و هم نقادی کند. در بخش اول با عنوان «بنیادهای فلسفه برای کودکان»، به مفهوم فلسفه، مبانی متافیزیکی، معرفتی و ارزش شناختی این برنامه توجه شده و برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان و اجتماع پژوهشی توصیف شده است. در بخش دوم که «نقد برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان» نام گرفته است، مفهوم فلسفه، فلسفۀ تحلیلی، دیدگاه پیاژه، برنامۀ درسی و مقایسۀ کودکان با بزرگ‌سالان نقد شده‌است.

پرورش تفکر با تأکید بر تفکر فلسفی از جمله آموزش‌های دورۀ معاصر است. کتاب حاضر از مجموعۀ چهار جلدی «گام به گام تا اندیشه» کتاب کار مربی برای گروه سنی سال‌های اول تا سوم دبستان است. مطالب کتاب در دو بخش عمده دسته‌بندی شده‌اند: «قبل از شروع» که مفهوم تفکر فلسفی را برای مربی تشریح کرده و هدف‌های برنامه و چگونگی اجرای آن را آورده است. بخش «فعالیت‌ها» خود به بخش‌های پرورش قدرت مشاهده، مهارت‌های تفکر منطقی، تأمل در مفاهیم و درک معنا اختصاص دارد. در این بخش، فعالیت‌هایی متناسب با هر موضوع از ساده به مشکل ارائه‌ شده‌اند. در هر فعالیت موضوع و زمان لازم، اهداف خاص و وسایل آن بیان شده‌اند و سپس روش کار تشریح شده است.

کتاب حاضر مرجعی برای تحقیق دانش‌آموزی و منبعی برای دبیرانی است که اصول اخلاقی و ارزش‌ها را آموزش می‌دهند. در هر فصل یک تا چهار داستان کوتاه روایت شده است که پرسش‌های فلسفی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند و بستری فراهم می‌سازد تا آنان به یادگیری صرف اصول اخلاقی اکتفا نکنند بلکه از طریق فعالیت فلسفی به آنها عمل کنند.مؤلف سعی دارد نگاه مخاطب را منتقدانه سازد و ذهن و اندیشه آنها را برای پژوهش‌های جامع‌تر آماده کند.

از مهم‌ترین و موثرترین راهکارهای تغییر در جهت‌گیری‌های مدارس و پرورش قدرت تفکر در دانش‌آموزان، استفاده از رویکرد «آموزش فلسفه به کودکان» است. کتاب پیش رو مشتمل بر حکایت‌ها و داستان‌هایی از متون کهن ادب فارسی است که همراه با فعالیت‌های عملی و پرسش‌های نقادانه برای تقویت تفکر شناختی کودکان تدوین شده است.