روان‌شناسی کودک

چند سالی است که روان‌شناسان هوش هیجانی را در کنار هوش‌شناختی یا همان بهرۀ هوشی به جامعه معرفی کرده‌اند. همان‌گونه که هوش شناختی موفقیت کودک را در تحصیل تضمین‌می‌کند، هوش هیجانی نیز موفقیت او را در تمام زندگی موجب می‌شود. هوش هیجانی چند مؤلفه‌ را مورد توجه قرارمی‌دهد: درون فردی (خودآگاهی هیجانی، ابراز وجود، عزت نفس، خودشکوفایی واستقلال)؛ بین فردی (روابط بین فردی، همدلی و مسئولیت‌پذیری)؛ سازگاری (واقع‌گرایی، انعطاف‌پذیری و حل مسئله)؛ کنترل تنش و استرس (تحمل استرس و کنترل تکانه)؛ خلق و خوی عمومی( خوش‌بینی و شادمانی). کتاب حاضر در قالب فعالیت‌های متعدد می‌کوشد توان کودک را در این موارد بیفزاید.

انسان موجودی اجتماعی است و باید بداند چطور با هم‌نوعان خود سازگاری داشته‌باشد. مهارت‌های لازم برای برقراری این روابط با دیگران را رشد اجتماعی می‌گویند. خانواده اولین کانون رشد کودک محسوب می‌شود و دومین عامل اجتماعی ‌شدن کودک مدرسه است که در کتاب حاضر به آن‌ها پرداخته شده است. سومین عامل که اثرات مثبت و منفی آن بر اجتماعی‌شدن کودک انکارناپذیر است، تلویزیون و رسانه‌های همگانی هستند. کتاب حاضر این موارد را در چهار بخش تحت عنوان چهار ستون بررسی کرده است.

بی‌اختیاری مدفوع نوعی بیماری است که گاه بعضی افراد، چه کودک و چه بزرگ، به آن دچار می‌شوند. این کتاب داستانی است از کودکی که دچار این مشکل شده ‌است. مخاطب در طول داستان ابتدا با مشکلات این بیماری آشنا می‌شود، سپس متوجه می‌شود بسیاری از هم‌سن و سال‌های او نیز به این مشکل دچارند و پس از آن هم راه‌حل‌های آن را یادمی‌گیرد. در صفحات انتهایی کتاب در بخش «سخنی با بزرگ‌ترها» نویسنده که خود متخصص کودکان است، از لحاظ علمی در این باره به بزرگ‌ترها توضیح می‌دهد و راه‌حل مشکل را به آن‌ها نیز می‌گوید.

تغییرات منظمی که در طول زمان در فرایند دانستن، فهمیدن، یادآوری و اندیشیدن رخ می دهند، رشد شناختی نامیده می‌شوند. در کتاب حاضر، مخاطب با مفاهیم و نظریه‌های این نظریه آشنا می شود، مراحل رشد شناختی پیازه را می‌خواند، با نظریۀ ویگوتسکی در این باره و مراحل رشد زبان از نظر او آشنا می شود، کاربردهای آموزشی نظریۀ ویگوتسکی را می فهمد و سپس با نظریه‌های رشد شناختی برونر و دیدگاه‌ها و مدل‌های پردازش اطلاعات از نظر او آشنا می شود. در فصل دوم کتاب با فرایند های اساسی در رشد شناختی روبه‌رو می شود. در فصل بعد، دربارۀ فلسفه ورزی در کودکان نکاتی می‌خواند. در فصل چهارم، با عنوان «رشد شناختی کودکان دوزبانه»، از رشد فرازبانی دوزبانه‌ها و رشد مغزی، رشد حافظه و رشد تئوری ذهن آنان مطلع می‌شود. در فصل پنجم باب جدیدی گشوده می‌شود و اختلالات رشد شناختی شامل ناتوانی های یادگیری، گفتار، شنوایی و زبان عرضه می شوند. در فصل ششم رشد شناختی در دوران کودکی به عنوان یک مهارت و در فصل آخر نیز اثر حد واسط رشد شناختی در گسترش نگرانی کودکان مطرح است.

تربیت کودکان یکی از مهم‌ترین و سخت‌ترین وظایف والدین است. کتاب شامل کلیدهای تربیت و طرز برخورد با کودکان 6 تا 9 سال می‌باشد. استقلال و مسئولیت‌پذیری کودکان، توضیح موارد سخت مانند جنسیت، زایمان، اعتیاد، ایدز و ... ، نحوه برخورد با دروغگویی، پرخاشگری، خودخواهی، کمرویی، فخرفروشی در کودکان از موضوعات کتاب پیش‌ رو می‌باشد. هم‌چنین روابط کودک با خانواده خویش، مشکلات کودکان در مدارس و بازی و اوقات فراغت آن‌ها از دیگر بخش‌های کتاب است.

هر معلمی نکته‌هایی برای دانستن و اطلاعاتی مربوط به شغل خویش دارد. در کتاب حاضر، نویسنده تجربه‌های خویش در رابطه با کلاس‌داری و دانش‌آموز دورۀ ابتدایی را گردآورده است. دو فصل کلی کتاب عبارت‌اند از: « اخلاقی رفتاری» و «آموزشی». در فصل اول، نکاتی دربارۀ کودکانی که صبحانه نمی‌خورند یا نمی‌خواهند به مدرسه بروند، راهکارهای تقویت حافظه، توصیه‌های افزایش ضریب هوش و تمرین‌های تقویت مهارت گوش‌دادن آمده‌اند. فصل دوم نیز به آنچه معلم خوب باید بداند، هشتاد نکته در تدریس خوب و نقش وسایل کمک‌آموزشی در یادگیری می‌پردازد.

شخصیت کودک در دورۀ ابتدایی شکل می‌گیرد و پس از آن تغییرات پیچیده‌ای در شخصیت به وجود می‌آید. شناخت این ویژگی‌ها بر اولیا واجب است. کتاب پیش رو تغییرات رشدی از جمله تغییرات جسمانی، ذهنی، روانی، اجتماعی واخلاقی را بررسی می‌کند. تعریف شخصیت و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان نیز در این کتاب آمده‌اند. در ضمن، ناتوانی‌های یادگیری فرزندان در دورۀ ابتدایی نیز ذکر شده است. کتاب همچنین اصول آموزش مفاهیم دینی به کودکان را آورده و دربارۀ بعضی روش‌های آموزش این مفاهیم، مثل روش قصه‌گویی یا استفاده از مثال، توضیح داده است. در نهایت نیز چند راهکار بسیار ساده برای درمان نارسانویسی کودکان پیشنهاد کرده است.

هوش هیجانی، مجموعه‌ای از توانایی‌ها برای درک، شناخت و مدیریت احساسات خود و دیگران است. این کتاب می‌کوشد نشان دهد که کودکان در محیط خانوادگی، از هنگام تولد تا دو سالگی چگونه اجتماعی می‌شوند. نویسنده پس از ارائه آثار این موضوع، مفاهیم مطرح شده را طی یک مطالعه موردی مطرح می‌کند که بر اساس گفت‌وگوهای ضبط شده یک پدر و فرزند در مدت دو سال است.

بازی‌درمانی به دلیل جذابیت بازی برای کودکان باعث می‌شود تا آن‌ها سریع‌تر درمان را بپذیرند و درمانگر در پایان کار به نتایج درمانی موفق‌تری دست‌یابد. در بخشی از کتاب، بازی‌هایی بررسی شده‌است که صرفاً جنبۀ تفریح ندارند و برای تشخیص، درمان یا آغازی برای گفتگو مورد استفاده قرار می‌گیرند. این اثر، مناسب برای بازی درمانگران، مشاوران کودک و تدریس در دروس بازی‌درمانی، حرکت‌درمانی و مشاورۀ کودک است. کتاب، شامل چهار بخش است و هر بخش فصول مختلفی دارد.
برخی از فصول عبارت‌اند از: نظریه‌های بازی‌درمانی، لالی گزینشی و بازی‌درمانی، هنر و بازی‌درمانی، بازی‌ها، ده تکنیک مؤثر بازی‌درمانی.

نویسندگان در این کتاب تلاش کرده است تا تجارب خود را در زمینۀ کار کردن با کودکان بنگارند. خاطرات واقعی که در خلال متن آمده‌اند می‌توانند والدین و مربیان را در تربیت بهتر فرزندان راهنمایی کنند. مخاطبان اصلی کتاب، خانواده‌ها و مربیان مهدکودک هستند.
اثر در چهار بخش با عناوین" انواع شخصیت کودکان"، "علایق کودکان"، "آموزه‌های کودکان" و "راهکارها" تدوین شده است.