مستندنگاری

برترین اندیشمندان و جامعه‌شناسان دنیا اذعان دارند که آمریکا از جایگاه ابرقدرتی در جهان فاصله گرفته و از درون در حال فروپاشی است. یکی از کسانی که به شکاف‌های عمیق اجتماعی و اقتصادی در ایالات متحده آمریکا اشاره می‌کند، یکی از سناتورهای معروف آمریکایی به‌نام برنی سندرز است که در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های خود به‌طور خاص به شکاف‌ها اشاره کرده و آن را جایی که ثروت در دستان اقلیت کوچکی از ثروتمندان متمرکز شده و اکثریت مردم از امکانات و فرصت‌های لازم برای رشد برخوردار نیستند، برمی‌شمارد. نویسنده این کتاب، با استفاده از داده‌ها و آمارهای واقعی، وضعیت کنونی آمریکا را زیر ذره‌بین برده و به بررسی بحران‌های ناشی از فساد در سیستم مالی و نابرابری‌های اجتماعی پرداخته است.

در تاریخ نقش زنان همواره پررنگ بوده است. چه در زمانی که از مردان خود حمایت کرده و قوت‌قلب‌شان برای تاریخ‌سازی بوده‌اند و چه زمان‌هایی که خود پرچم‌دار حرکت‌های ضدطاغوتی بوده و در جهت مبارزه با ظلم و استبداد شجاعانه ایستاده و جریان‌سازی کرده‌اند. کتاب «روزهای نزدیک» روایت زنی مسلمان از تبعه افغانستان است که با ایستادگی در برابر ظلم و تلاش برای روشنگری در جهت شناخت ظالم و طاغوت زمان به جهانیان قدم برداشته و جسورانه آماده هزینه‌دادن برای گرانسنگ‌ترین ارزش‌های خود کرده است.

این اثر با روایت‌هایی از زنان حاضر در تسخیر سفارت آمریکا، نگاهی تازه به این واقعه تاریخی برای علاقه‌مندان به تاریخ انقلاب اسلامی، مطالعات مربوط به نقش زنان در تحولات سیاسی و بررسی ابعاد مختلف واقعه‌ی تسخیر سفارت آمریکا ارائه می‌دهد. این روایات بیانگر آن است که زنان، برخلاف تصویری که رسانه‌های غربی ارائه می‌دهند، در مسیر مبارزه و تصمیم‌گیری‌های انقلابی نقش مهمی ایفا کرده‌اند و تنها ناظری منفعل در تحولات اجتماعی نبوده‌اند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: در آذر یا دی ماه 1358 بود که دور محوطه را مین‌گذاری کردند که مردم وارد لانه نشوند ... اصلاً کسی از این نمی‌ترسید که آمریکا می‌خواهد چه کند...

کتاب «جهادی بدون مرز» خاطرات شفاهی مهدی عطایی از پشتیبانی محور مقاومت در سوریه نگارش شده است. راوی کتاب برای رسیدن به اهداف مدنظرش مسیر ناهمواری را طی کرده است. او برای رسیدن به سوریه و مبارزه با داعش چندین بار به در بسته می‌خورد و به طور ناخواسته در مسیری قرار می‌گیرد که خودش پیش‌بینی نمی‌کند: «حضور دو ساله در پشت جبهه و ستاد پشتیبانی مقاومت در سوریه.» این قصه فراز و فرودهای بسیاری دارد. در کتاب می‌خوانیم: «صبح زود کوله‌ام را برداشتم و راهی دمشق شدم. یک راست رفتم قصر الضیافه. خودم را معرفی کردم. اتاقی بهم دادند. کوله‌ام را گذاشتم توی اتاق و راهی حرم شدم. نماز را خواندم و برگشتم هتل. موقع ناهار ابوساجد را دیدم. حاجی انگار سفارشم را کرده بود. خودش را معرفی کرد. کمی حرف زدیم. آدم خون گرمی به نظر می‌رسید. کمی از کارهایشان گفت. مسئول «جهاد البناء» بود...»

در تاریخ ایران اسلامی، دهه شصت و سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در دل خود نهادهایی را پرورش داد که علاوه بر نو بودن، دستاوردهای کم‌نظیری در حوزه‌های مختلف برای کشور و انقلاب داشت، که یکی از آن‌ها «نهاد‌ امور تربیتی» است. کتاب «سلوی» خاطرات شفاهی سلوی فلسفی، معلم پرورشی دهه شصت است. این کتاب، روایت یک مهاجرت اجباری، از عراق تا ایران، است. تبیین زندگی ایشان، دریچه‌ای نو و متفاوت از حیات زن تراز انقلاب اسلامی را به روی ما می‌گشاید و نشان می‌دهد او نیز مثل بسیاری از بانوان سرزمین ایران، در کورۀ زندگی آبدیده شده و در فراز و فرودهای انقلاب، راهش را پیدا کرده است.

برای هر ملتی که رؤیای پیشرفت دارد، آگاهی از مسیر طی‌شده و داشته‌هایی که موجب شده تا او بایستد و با افتخار به آن‌ها، مسیر پیش‌رو را طراحی و طی کند، ضروری است. یکی از این گنجینه‌ها، انسان‌هایی هستند که با زمان‌شناسی دقیق، در راه حفظ و دفاع از خاک میهن، جان خود را فدا کرده‌اند. یکی از راه‌های کسب این آگاهی، مطالعه زندگی‌نامه شهدا و ایثارگران در قالب تاریخ شفاهی و تاریخ‌نگاری است. کتاب «همسایه حیدر» نمایی از صفحات جدید انقلاب‌اسلامی با عنوان مدافعان حرم را برای خواننده روایت می‌کند. این کتاب روایت‌هایی کوتاه از زبان خانواده و هم‌رزمان محمدرضا حسینی‌مقدم است که مجاهدت‌های این سرباز مخلص انقلاب‌اسلامی را در دوران‌های دفاع‌مقدس و دفاع از حرم بازگو می‌کند.

کتاب «ابتکار در کارزار» از حل‌مسائل دفاع‌مقدس توسط همه مردم می‌گوید. وقتی که جمهوریت و مردم وسط صحنه باشند؛ خلاقیت‌ها و ابتکارها و توان‌ها به صحنه می‌آیند و اینجاست که دشمن حیرت می‌کند و «کم من فئة قلیلة غلبت فئة کثیرة باذن اللَّه» خواهد شد. کتاب روایتگر ابتکارات و خلاقیت‌های ساکنان کویرِ یزد در دفاع مقدس است ابتکاراتی که از سرچشمه وجودی انسان کویرنشین جوشیده و در جغرافیای جبهه سرریز شده است. ابتکاراتی که هرچند ساده و در ظاهر کوچک به نظر می‌رسند، اما برکاتی هستند که از حرکت انسان کویر شکل گرفته‌اند و مجموع آن‌ها برشی از زیست انسان جبهه را تشکیل داده‌اند.

مواجهه با الگوها و انگاره‌های نوپدیدِ ضدانقلاب و چالش بر سر مفهوم «استقامت» در سبک زندگیِ فردی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی و ...، وجه پراهمیت دیگری از تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی در سه دهه پس از پایان جنگ است. در این کتاب، تلاش شده تا ضمن بررسی ابعاد مختلف حادثه تروریستی حرم حضرت شاه‌چراغ در شیراز و انگیزه‌های دشمنان، با استفاده از شیوه تاریخ شفاهی، ابعاد مختلف زندگی شهدا و نحوه شهادت آن‌ها به تصویر کشیده شود. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: فضا کمی امنیتی به نظر می‌رسید. عصر آن روز دانشگاه شیراز بودم و مشغول فروش کتاب در نمایشگاهی که ... .

دفاع از حرم، درست مانند دفاع مقدس، نرم‌افزار پیشرفت انقلاب اسلامی است. یکی در داخل مرزهای ایران اسلامی و دیگری در خارج از مرزها و در نقطه‌ای که صدای مظلومی شنیده می‌شود و ایثار در آن تجلی می‌یابد. تنها تفاوت‌شان، زمانه این دو است که خوانش آن‌ها را برای نوجوان و جوان امروزی ملموس‌تر می‌کند. انسان‌هایی معمولی مانند خودمان، اما با آرمان‌های بلند و مقدس، کیلومترها دورتر از مرزهای جغرافیایی، مرز انسانیت را تعریف کرده و در برابر تجاوز ظالمان ایستاده‌اند و خود، نقطه اتصال رحمت الهی به بشریت شده‌اند. کتاب «اردیبهشت اتفاق افتاد»؛ حاوی جزئیات وقایع زندگی شهید سلیمانیان است که از زبان خانواده، دوستان و هم‌رزمان او به ثبت رسیده است و می‌تواند در الگوسازی ملموس و باورپذیر برای نوجوان و جوان ما نقش‌آفرین باشد.

آیت‌الله سیدعلی‌محمد علاقه‌بند(ره) مصداق بارز عالمی است که حیات همیشگی‌اش به موجودیت و اثرگذاری بوده است. او عامل‌ به علم و دقیق در اتصال علم به منبع الهی بود. نورانیت و اثربخشی‌ ایشان طوری بود که هم کودک و نوجوان را شامل می‌شد و هم جوان و پیر را! هم مسلمان را شامل می‌شد و هم غیرمسلمان را و این اثربخشی به‌واسطۀ این بود که ایشان صاحب لسان قوم بود و از این طریق می‌توانست همه را جذب کند؛ چه در نوع صحبت‌کردن و چه در نوع برخورد. ایشان جامع عمل کرد و از شرایط زمانۀ خویش و تکلیف خود غافل نشد. ایشان یکی از عناصر اثرگذار در سیاست و انقلاب است که به این جمله مرحوم مدرس تعین بخشید: «سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ما» و همواره فعالیت‌های تربیتی خود را در حوزه و مدارس ترک نکرد. شاگردان برجسته او در اوج فعالیت سیاسی و انقلابی بوده و بسیاری نیز در دوران هشت سال دفاع مقدس به لشکر بزرگ شهدا پیوستند. کتاب «علاقه‌بند مردم» قالب‌های بستۀ نگاه به این عالمِ عارف را شکسته و با چشم باز، بخشی از واقعیت‌ها و ناگفته‌های حیات ایشان را روایت کرده است.