علوم اجتماعی

تاریخ فرهنگی حوزۀ جدیدی از معرفت در حیطۀ علوم اجتماعی و انسانی است که به جنبه‌های پنهان زندگی انسانی توجه می‌کند. کتاب حاضر به مبانی معرفت‌شناسی و روش‌شناسی تاریخ فرهنگی پرداخته‌است. در این کتاب دو نگرش تاریخی و انسان‌شناختی با هم پیوند خورده‌اند و از تاریخ به‌عنوان بستر شناخت الگوهای رفتاری، باورهای ذهنی و امیال و آرزوهای آدمیان سخن گفته‌شده‌است. مفاهیم کتاب در این فصل‌ها دسته‌بندی شده‌اند: بررسی اجمالی تغییر و تحول در مفهوم فرهنگ و تعریف اجمالی آن از دیدگاه دینی؛ چیستی، چرایی و چگونگی شکل‌گیری و گسترش تاریخ فرهنگی؛ روش‌شناسی مطالعات فرهنگی و تاریخ فرهنگی.

این کتاب به نقد و ارزیابی گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی مطرح در جمهوری اسلامی ایران از دوم خرداد 76 تا 22 خرداد 88 پرداخته است. نویسنده با تبیین، ارزیابی و مقایسۀ دو گفتمان «اصلاح‌طلبی» و «اصول‌گرایی عدالت‌خواه» کوشیده است دلایل محوری و فرعی هر گفتمان را بازشناسد، و تحلیل و آسیب‌شناسی کند.

کتاب حاضر شامل مجموعه مقاله‌هایی است که در بیستمین سال پیروزی انقلاب اسلامی تدوین و منتشر شدند. مقایسۀ وضعیت امروز آرزوهای ضدانقلاب با بیست سال پیش، استحکام و ریشه‌دارتر شدن جریان انقلاب و اندیشۀ امام خمینی را نشان می‌دهد. مقاله‌ها از سرشناسان حوزۀ خود هستند و در چند دسته ارائه‌شده‌اند: مبانی نظری اندیشۀ انقلاب اسلامی؛ زمینه‌ها و عوامل مؤثر در انقلاب؛ انقلاب اسلامی در نگاه دیگران؛ چالش‌های بیست‌ساله؛ نقد و ارزیابی برخی از دستاوردها؛ نگاهی به آینده.

مفاهیم یکی از ابزارهای مهم در تجزیه و تحلیل سیاسی هستند. چگونگی کاربست مفاهیم یکی از دلایل شکل‌گیری جبهه‌های فرهنگی و سیاسی است. در این کتاب، با گذر از ظواهر و تبلیغات (سطح)، به معنا، مقصود و کارکرد(عمق) توجه شده‌است. فرایند شکل‌گیری جبهه‌های فرهنگی سیاسی متفاوت و معارض با یکدیگر، در سیری منطقی و با استناد به ادبیات موجود، مفاهیم و تعبیرهای رایج در حوزۀ جامعه‌شناسی سیاسی، به‌صورت مقایسه‌ای میان پارادایم جبهۀ فرهنگی انقلاب اسلامی با پارادایم جبهۀ فرهنگی معارض معرفی شده‌اند تا در نهایت بتوان حدود و مرزها را تشخیص داد.

اکتشاف، ساختاربندی و بسط پاره‌ها و ابعادی از نظریۀ فرهنگی آیت‌الله مطهری در این کتاب در شش فصل سامان یافته‌است. ابتدا مبانی نظری ارائه شده و سپس ماهیت، پویایی، فضیلت‌ و کارکردها آمده‌اند. حکومت دینی و مداخله در عرصۀ فرهنگ، تعاملات فرهنگ اسلامی و جامعۀ ایرانی، علل فرهنگی انحطاط تمدن مسلمین، غرب و فرهنگ غربی نیز موضوعات فصل‌های بعدی هستند.

کتاب حاضر گزارش پژوهشی است دربارۀ پایگاه اجتماعی معلمان در جامعه. بنیاد «وارکی‌جمز» یک نظرپرسی را در مورد 21 کشور و هزار شرکت‌کننده انجام داد تا پایگاه معلمان را ارزیابی کند و نتایج پژوهش را در اصلاحات سیستم‌های آموزشی به‌کار ببرد. برداشت جامعه نسبت به حقوق و پاداش معلمان، کارگزاری‌های معلمان و نظارت بر آن‌ها، شاخص جهانی منزلت اجتماعی معلمان، گزارش منزلت اجتماعی معلمان، احترام دانش‌آموزان به معلمان، ادراک معلمان از دستمزد و پاداش، نمایندگی و کنترل معلمان، ادراک مردم از کیفیت نظام آموزشی و ادراک جهانی نسبت به اتحادیه‌های معلمان، از جمله مواردی هستند که در این کتاب بررسی شده‌اند.

کتاب حاضر قرار است به پرسش‌هایی دربارۀ این رویکرد جواب بدهد که ادعا می‌کند ما ایرانیان همواره از مشکل اخلاقی رنج می‌بریم و ضعف در خلقیاتمان موجب شده‌است از مسیر رشد و ترقی باز بمانیم. با نقد این رویکرد، می کوشد تصویری از جامعۀ ایرانی ارائه دهد که مسیر حرکت ایرانیان را به سوی رشد و تعالی حقیقی هموار سازد. فصل بررسی گفتمان خودانتقادی از فصل‌های اصلی کتاب است.

استعمار فرانو نماد تحول در الگوی کنترل گروه‌های اجتماعی در فضای جامعۀ شبکه‌ای محسوب می‌شود. در این کتاب سازوکارهای این استعمار در نظام جهانی، در چهار فصل ارائه شده‌است: مبانی و نشانه‌های استعمار کلاسیک در نظام جهانی، نقش آمریکا در استعمار نو، نشانه‌های کنش ادراکی، فرهنگی و ایستاری استعمار نو، و در نهایت سازوکارهای کنترل غیرمستقیم محیط و کنش نامتقارن استعمار فرانو.

یکی از مسائل مهم اندیشۀ اجتماعی در طول تاریخ، چالش استفادۀ ابزاری از برخی مفاهیم کلیدی، مثل برداشت التقاطی از دو واژۀ افراط و تفریط است. اثر حاضر ضمن توجه به مبانی و نیز آسیب‌شناسی افراط و تفریط، برخی مصداق‌ها و پیامدهای آن را بیان می‌کند و در نهایت گفتمان و مطالبات رهبری را دربارۀ اعتدال‌گرایی و اجتناب از این خصیصه در حوزه‌های گوناگون، برای مخاطب جوان می‌آورد.

نسل نو با پرسش‌هایی درگیرند که پاسخ‌دادن به آ‌ن‌ها ژرف‌کاوی‌هایی می‌طلبد. جمعی از اندیشمندان و پژوهشگران کوشیده‌اند پاسخ‌هایی متقن برای این جوانان فراهم کنند. کتاب حاضر به برخی از مهم‌ترین پرسش‌ها و شبهه‌ها در عرصۀ مباحث اجتماعی، فرهنگی و تاریخی پاسخ داده است؛ پرسش‌هایی مثل: آیا حضور روحانیت در مناصب اجرایی جنبۀ الزامی دارد؟ یک روشنفکر چه ویژگی‌هایی دارد؟ تأثیر روحانیت در حرکت‌های مثبت اجتماعی صدسالۀ اخیر چگونه بوده‌است؟