شاعران

«میرزا محمدعلی سدهی اصفهانی» با تخلص «سروش» و لقب «شمس‌الشعراء» (1813 – 1868م) ملک‌الشعرای دربار قاجاری بود که از شاعران دوره بازگشت ادبی ایران شمرده می‌شود. بیش از همه، در قصیده‌سرایی به سبک حافظ و سعدی و دیگر شاعران سبک عراقی توانا بوده ‌است. آنچه در این کتاب شرح و تحلیل شده، قصایدی است که در «شمس‌المناقب سروش»، در مدح حضرت رسول (ص) و اهل‌بیت اطهار (ع)، سروده شده است. این شرح با رویکردی ادبی و روایی تبیین شده است و در شرح ابیات، علاوه بر توضیح دشواری‌ها، سعی بر آن بوده که منشأ دینی تفکر شاعر نیز شناسایی شود تا معلوم گردد کدام مضمون ساخته خود سروش بوده و کدام مضمون از مأثورات و روایات به شعر راه یافته است.

این کتاب، بخش نخست از مجموعه مقالاتی است که بر محوریت آراء و اندیشه‌های تابناک مولانا، تدوین و تألیف شده است. مقالۀ اول، دربارۀ عرفان مولاناست؛ نویسنده می‌کوشد شمایی کلی از جهان‌بینی عرفانی مولانا ترسیم کند. مقالۀ دوم دیدگاه مولانا دربارۀ قرآن و جهان عظیم آن است. مقالۀ سوم، ناظر به رموز تعالی است؛ این مقاله به نظر مولانا دربارۀ تعالی و قواعد مبتنی بر آن اختصاص دارد. مقالۀ بعدی... .

این کتاب شعر، تصویرهای خیال‌انگیز و ملموس را در قالب‌های نیمایی و آزاد برای نوجوانان و علاقه‌مندان به شعرهای نو ارائه کرده است. اغلب این شعرها توصیفی هستند و از مشاهدات شاعر برآمده‌اند. او مشاهدات خود را با احساسات درونی‌اش پیوند زده و وقایع بصری را به کشمکش‌های روحی خود تشبیه کرده است. به طور مثال: از مسیر ناودان/ با شتاب می‌روم/ شاد و پرامید/ روبه سوی کشف یک قلمرو جدید/ خواب موج و جزیره دیده‌ام/ قطره‌ام/ تازه از جهان ابری بریده‌ام.

اشعار استاد شهریار علاوه بر اینکه نشانگر عشق و ارادت شاعر به اولیای دین است در مفهومی عام‌تر نشان‌دهنده اعتقاد و ارادت او به خاندان عصمت و طهارت (ع) است. دیوان شهریار در قالب‌های شعری غزل، قصیده، مثنوی و قطعه سروده شده است. بیشتر دفترهای شعری او با توحید و مناجات آغاز می‌شود. این کتاب شامل اشعار ستایشگرانه شهریار در وصف ائمه معصومین (ع) و شرحی مختصر بر آن‌هاست.

مجموعه «به‌گزین» با رویکردی داستانی و حکایت‌محور، تهیه شده است. «گرمارودی» در ابتدا و انتهای این مجموعه، مقدمه و پی‌نگاشتی ارائه کرده و اهمیت و ویژگی‌های «بوستان» را یادآور شده است. او در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد؛ بیشتر حکایت‌هایی که در این کتاب ارائه شده است به برانگیختن دانش‌اندوزی و خردورزی و حکمت عملی یعنی «اخلاق» پرداخته است. در جلد نهم از این مجموعه که به باب اول تا دهم کتاب بوستان سعدی اختصاص دارد، اشعاری در عدل و تدبیر و رأی، احسان، عشق و مستی و شور، تواضع، رضا، قناعت، عالم تربیت، شکر بر عافیت، توبه و راه صواب، و مناجات آمده است.

مجموعه «به‌گزین» با رویکردی داستانی و حکایت‌محور، تهیه شده است. «گرمارودی» در ابتدا و انتهای این مجموعه، مقدمه و پی‌نگاشتی ارائه کرده و اهمیت و ویژگی‌های «گلستان» را یادآور شده است. او در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد؛ بیشتر حکایت‌هایی که در این کتاب ارائه شده است به برانگیختن دانش‌اندوزی و خردورزی و حکمت عملی یعنی «اخلاق» پرداخته است. در جلد هشتم از این مجموعه که به باب اول تا هشتم از کتاب گلستان سعدی اختصاص دارد، حکایت‌ها و داستان‌هایی درباره سیرت پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فواید خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تأثیر تربیت، و آداب صحبت آمده است.

این کتاب، داستانی برگرفته از دفتر اول «مثنوی معنوی مولانا» با نام داستان «کنیزک و پادشاه» است. روزی پادشاهی نیرومند که دین و سیاست را یکجا با خود دارد اما هرگز «عشق» را تجربه نکرده ‌است، به شکار می‌رود و هنگام بازگشت در بازار کنیزی را می‌بیند و به او دل می‌بازد و خریداری‌اش می‌کند. وقتی کنیز به کاخ شاه می‌رسد، بیمار می‌شود. شاه پزشکان را از سراسر کشور جمع می‌کند و برای درمان کنیز، پاداشی بزرگ درنظر می‌گیرد. پزشکان، با اطمینان قول درمان می‌دهند و... .

مطالعه چندباره اشعار «سلمان هراتی»، به‌وضوح پرده از این حقیقت برمی‌دارد که او در ساحت معرفت‌شناسی، با شکایت از عقل و لنگ‌دانستن کمیت آن، معتقد به معرفت قلبی و روحانی بود و این‌ نوع معرفت را از دیگر انواع معرفت برتر می‌داند و خطابات بسیار او با «دل» در دیوان اشعارش، حاکی از آن است که وی بر این امر دست یافته بود که بدون معرفت قلبی، دست آدمی از رسیدن به دامان حقیقت کوتاه است. این کتاب، نگاهی به اشعار سلمان هراتی از منظر عرفان است. نوشتاری که بر آن شده است تا درونی‌ترین لایه‌های ذهن و فکر سلمان را براساس گزاره‌های به‌ اثبات‌رسیده در سنت عرفانی واکاوی کرده و اشتراکات لفظی و مفهومی را بازنمایی کند.

در این کتاب، شرحِ‌حال و آثار شاعران ایران زمین از ابتدا، یعنی سده سوم تا قرن حاضر به تفکیک ارائه می‌شود که از میان آن‌ها می‌توان به «ابواسحاق جویباری»، «فیروز مشرقی»، «ابوشکور بلخی»، «شاکر جلاب»، «امیرخسرو دهلوی»، «نظیری نیشابوری»، «هاتف اصفهانی»، «محمدعلی بهمنی»، و...، اشاره کرد.

«اسکندرنامه» یکی از آثار نظامی‌گنجوی، شاعر مشهور ادبیات کلاسیک فارسی است که زندگینامه خیالی «اسکندر کبیر، سردار مقدومی» را شامل می‌شود. بخش دوم اسکندرنامه، «اقبالنامه» یا «خردنامه» نام دارد که بحث‌های فلسفی و حکمت‌های اسکندر را با هفت ‌فیلسوف بزرگ دربرمی‌گیرد. این‌ بحث‌ها و درواقع قصه‌ها در قالب افسانه سروده شده‌اند. نویسنده در کتاب پیش‌ِرو، اقبالنامه‌ی نظامی‌گنجوی را برای نوجوانان ساده‌نویسی کرده است.