متوسطه نظری

داستان درباره گروهی از غواصان مأمور شناسایی عملیات والفجر هشت است. افراد گروه در پذیرفتن سردسته جدید تردید دارند و در پی بروز بعضی اختلافات، گاه از دسته جدا می‌شوند. در طول داستان هر یک از افراد متناسب با مأموریتی که می‌یابد، به شخص اصلی قصه تبدیل می‌شود و گذشته خویش را همراه با پیش بردن داستان، باز می‌گوید. با شروع عملیات، سرنوشت افراد دسته رقم می‌خورد. شاید حرکت در زمان گذشته و آینده از مهم‌ترین تمهیدات رمان باشد.

«یونس» روحانی‌ای است که نذر می‌کند به خاطر شفای دخترش، سفری تبلیغی برود؛ آن هم به روستایی دورافتاده و با آداب و رسومی خاص. او با مینی‌بوس، راهی این روستا می‌شود؛ اما در میان راه، به علت برف‌ و توفان شدید، مینی‌بوس راهش را گم می‎کند و در جایی که نمی‌داند کجاست، متوقف می‌شود. مسافران تصمیم می‎گیرند پیاده شوند تا شاید بتوانند به جایی برسند؛ اما سرما بسیار شدید است و زن‌ها و بچه‌ها توان راه رفتن ندارند تا اینکه فکری به ذهن یونس می‎رسد و... .

این داستانِ دوستی‎های تباه شده و امیدهایی است که همواره یأس به همراه دارد. داستان در افغانستان و دوران مبارزات گروه‌های مختلف مردمی علیه شوروی رخ می‎دهد. اسم شخصیت اصلی رمان «یعقوب» است. او جوانی ثروتمند است و عاشق که سعی می‎کند هم از جنگ، هم از خانواده دور بماند و سرگرم علایق خود و درس‌خواندن باشد؛ اما روند حوادث، پای او را به جنگ باز می‎کند. او سلاح به شانه می‎اندازد و مرد رزم می‎شود؛ اما اضطراب وجودی و جای زخم عشق در تمام داستان پیداست. یعقوب همه‌جا و همه‌وقت منتظر است تا شاید باد خبری از معشوق بیاورد.

«بی‌بی‌منظر» با شوهر بیمار و تنها پسرش، «قاسم»، در روستایی در آذربایجان زندگی می‌کنند. «الدار» نیز رزمنده میانسالی است که تعزیه‌دار روستا و شبیه‌خوان امام «حسین» (ع) است. «غلامحسین»، فرزند پیش‌نماز روستا و دانشجویی مذهبی است که در پخش اعلامیه‌های امام «خمینی» دست دارد و ساواک به دنبال اوست. غلامحسین در روستا پنهان می‎شود. در ادامه داستان، انقلاب به این روستا هم کشیده می‎شود و بعد از آن جنگ و بعد داستان تا سال ۱۳۸۸ ادامه می‌یابد. شایان ذکر است که هر فصل داستان از نگاه یکی از شخصیت‌ها روایت می‎شود.

کتاب حاضر حاوی چهار داستان کوتاه است. داستان‌ها درباره جنگ و مسائل مذهبی است. «قرار ملاقات»، «کوچ»، «سفارش» و «گودال اسماعیلی»، نام این داستان‌هاست. داستان آخر درباره گودالی در مناطق جنگی است که هر سال افراد زیادی به دیدن آن می‎روند و تحت‌تأثیر قرار می‎گیرند. در طول داستان با گفت‌و‌گویی که بین سه مرد جوان، میان‌سال و پیر، رد و بدل می‎شود، مشخص می‌شود که اولین نفری که به این گودال رفته، چه کسی بوده است و چرا نامش را اسماعیلی گذاشته‌اند.

کتاب حاضر حاوی هشت داستان کوتاه است. «نعلین‌های آلبالویی»، نام یکی از این داستان‌هاست. در این داستان، «کمال»، «یونس»، «مهرداد» و «ساسان» به زیارت مقبرۀ عارفی به‌ نام «شیخاب» می‎روند، آن‌ها ابتدا راه را گم می‎کنند و درنهایت در مکاشفه‌ای شبانه قرار می‌گیرند؛ اما این مکاشفه برای هرکدام از آن‌ها متفاوت است. ساسان که درگیر اسفل مراتب طبیعیات است. مهرداد مهری به دل دارد و عاشق است. او آن ‌شب محبوبۀ خود را با نعلین آلبالویی می‌بیند که کنار آتش نشسته و چای می‌ریزد. یونس آگاه‌تر از ساسان و مهرداد، درگیر اموری ورای وجود خود در طبیعت و زیبایی‌های آن است و نگاهی عقلانی و گه‌گاه علم‌زده دارد؛ اما کمال از آنجا که معنای ولایت را می‌داند، دل به شیخ می‎دهد.

«نزار قبانی»، شاعر معروف عرب، در دمشق به دنیا آمد و در لندن درگذشت. این کتاب گفت‌وگویی پیرامون شعر و زندگی این شاعر سوری است. این مصاحبه‌ها موضوعات مختلفی دارد، ازجمله «چرا می‎نویسم؟ »، «جمهوری متحد عشق عربی»، «تو می‎نویسی، پس رسوا هستی» و «ترجیح دادم خنجر باشم». جهان عرب، سیاست قرن بیستم، زن و جایگاه او و همسرش، «بلقیس»، ازجمله موضوع‌هایی است که نزار با صراحت و غالباً با زبانی شاعرانه از آن‌ها می‎گوید. قبانی در کتاب حاضر از فنون سرایش شعر می‌گوید. او همچنین می‎گوید: «این گفت‌گوها راه‌هایی هستند برای یافتن ریشه‌ها، عبور از پوسته شعر و خواندن شعر از زاویه‌ای فرهنگی که به دور از تفکرات مردسالارانه و سادیستی است.»

این کتاب مجموعه‌ای از چهل و شش ترانه‌ و تصنیف‌ است. ترانه‌ها عاشقانه هستند و در هفت دستگاه «نوا»، «شور»، «ماهور»، «همایون»، «سه‌گاه»، «چارگاه» و «پنج‌گاه»، سروده شده‌اند. شاعر از عشق می‌گوید و درد جدایی، او خیال معشوق را بهار می‌داند. برای او دوری از یار مانند در قفس بودن است. او می‌خوابد فقط به این امید که معشوق را در خواب ببیند . شاعر خودش را به بلبلی تشبیه می‌کند که بدون گل دم نمی‌زند، همان‌طور او بدون حضور یار، لب به سخن باز نمی‌کند، او....

کتاب حاضر مجموعه‎ای از سی و چهار شعر است که همگی در قالب غزل سروده شده‌اند. «کامل کدکن»، «شیراز خاتون»، «یا رسول‌الله»، «گل موعود»، «زخم کبود کبوتر» و «واقعه»، نام بعضی از این اشعار است. شعر اول درباره دکتر «شفیعی کدکنی» است. شعر دوم، شهرآشوبی برای شهر «شیراز» است. شعر سوم.... در شعر آخر، شاعر جهان را در حال نابودی می‎داند و مردمی که هیچ دستاویزی ندارند. فقط یک نفر می‎تواند دنیا را نجات دهد و آن امیرالمومنین، حضرت «علی»(ع) است.

این کتاب مجموعه‌‌ای است از 29 غزل و 11 رباعی. عشق، شهادت و ارادت به خاندان اهل بیت رنگ غالب در شعرهای این مجموعه است؛ گرچه مضامین عرفانی و اجتماعی نیز در شعرها دیده می‌شود. شاعر درباره امام حسین (ع) می‎گوید: «ناله‌ات در نفس باد مکرّر گم شد، گریه تو وسطِ خنده لشکر گم شد ــ سوره‎ای بود سپاهم که تلاوت کردم، آیه‎ای پشتِ سرِ آیه دیگر گم شد». در یکی از رباعی‌هانیز آمده است: «از کیسه نامِ این و آن می‎خوردید/ از خالی دستِ دیگران می‎خوردید/ یک عده پیِ نان شبِ خود بودند/ روزی که به نرخِ روز نان می‎خوردید».