زبان و ادبیات فارسی

حافظ شاعری است که جنبه‌های شخصیتی و اندیشه‌های او بیش از دیگر شاعران مورد بحث بوده است. در چهار فصل این کتاب نویسنده می کوشد نظرات مطرح دربارۀ حافظ را نقد و بررسی کند تا شخصیت راستین او را بیشتر بشناساند.جایگاه حافظ در ادبیات فارسی عنوان فصل اول است و نویسنده برای شناساندن او به مخاطب، نمونه‌هایی از اشعار بزرگان دربارۀ او را آورده است. عرفان حافظ با مثال‌هایی از دیوان او فصل دوم کتاب است. در فصل سوم نیز مفهوم شراب در دیوان او بررسی و روشن می شود. فصل آخر به طنز حافظ پرداخته است.

خاقانی از جمله شاعران ایرانی بود که تأثیر قرآن و آیات آن در اشعارش بسیار است. اثر حاضر با توجه و محورقرار‌دادن همین موضوع تدوین شده است. در ابتدا نویسنده زندگی خاقانی و سبک شعری و رفتار او را بررسی می‌کند و دربارۀ آثار، مذهب و هم‌عصران او توضیحاتی می‌دهد. سپس در فصل اول تعریف اصطلاحاتی ادبی را می‌آورد که خاقانی در اشعارش به‌کار برده است؛ مثل اشاره، کنایه، ایما و رمز. در بخش دوم آیاتی از قرآن آمده‌اند که در اشعار خاقانی به آ‌ن‌ها اشاره‌ شده‌است.

در اکثر آثار عرفانی فارسی حضور قلب جایگاهی مؤثر دارد. این کتاب سیری دارد در ادبیات عرفانی فارسی و معنای عشق و محبتی که در عرفان از آن سخن می‌رود. در فصل اول حضور قلب تعریف و در فصل بعد حضور قلب در نماز و تأثیر آن بررسی شده‌است. معرفی یازده کتاب نثر عرفانی و هفت کتاب از مهم‌ترین کتاب‌های شعر در عرفان ایرانی نیز مباحث فصل‌های سوم و چهارم هستند.

فرخی سیستانی شاعری بود که در قصیده‌سرایی همچون سعدی در غزل‌سرایی جایگاه والایی دارد. شعر او نرم و ساده و روان است و حشو و زائده ندارد. اشعار او سرشارند از تشبیه و استعاره. او تقریباً در همۀ قالب‌های شعری فارسی طبع‌آموزی کرده است. در ابتدای کتاب حاضر فرخی سیستانی به طور مختصر معرفی شده و سپس دربارۀ جایگاه و سبک شعری او چند خطی آمده است. در ادامه، اشعار او همراه با توضیح نویسنده در بارۀ ابیات گنجانده‌شده‌اند.

اولین بخش از کتاب «اسکندرنامۀ نظامی» شرف‌نامه نام دارد. زندگی‌نامه‌ای خیالی دربارۀ اسکندر و رسیدن او به مقام پیامبری.خود اسکندرنامه بخش آخر از مجموعۀ «پنج گنج نظامی است. نظامی در استفاده از واژگان و در قصه‌گویی چنان با مهارت عمل‌کرده است که مخاطب باور می‌کند اسکندر همان «ذوالقرنین »قرآن است.در کتاب حاضر ، نویسنده دربارۀ اسکندر، تولد و پادشاهی، جنگ‌ها، ویرانی آتشکده‌های ایران زمین، رفتن اسکندر به غار کیخسرو و هندوستان و ری و خراسان، جنگ‌های اول تا هفتم اسکندر با روسیان، رفتن او به ظلمات و بیرون آمدن از آن و در نهایت بازگشت او به روم سخن گفته است.

تهیۀ گزارش از نتایج مطالعات و پژوهش‌ها یکی از اصلی ترین مراحل پژوهش است. در کتاب حاضر نحوۀ نگارش مقالات پژوهشی از نظر محتوایی مد نظر قراردارد، به‌طوری‌که برای هر بخش از مقاله مصداقی از جمله‌های مفید و مناسب آورده شده است؛ این جمله‌ها حاصل تجربه‌های علمی نویسندگان و منابع آرشیوی هستند. به این ترتیب، برای هر قسمت از مقاله، مثل چکیده، مقدمه و بیان مسئله عبارت پرکاربردی موجود است که می‌توان از بین آن‌ها انتخاب کرد.

تغییر سرفصل‌های برنامۀ درسی رشتۀ دانشگاهی زبان و ادبیات فارسی منجر به تغییر کتاب‌های این رشته نیز شده است. کتاب حاضر یکی از مجلدات مجموعه‌ای شش جلدی به نام «متون و قواعد زبان عربی» است که در این مجلد و مجلد اول مباحث صرفی درس عربی مطرح‌شده‌اند. این کتاب به صورت کتاب درسی تنظیم‌شده و هر درس شامل متن عربی، قواعد مربوط، تمرین‌هایی برای مرور مطالب و واژگان مخصوص آن درس می‌شود. البته در انتها بخش‌های «برای مطالعه و بازتاب زبان عربی در فارسی» نیز گنجانده‌شد‌ه‌‌اند که اطلاعات بیشتری در اختیار مخاطب قرار می‌دهند.

وجه برجستۀ ادبیات دورۀ قاجار، برخلاف آنچه بعضی‌ها نوشته‌اند، در ژانرهای منثور و عامیانه است. در این اثر نویسنده کوشیده است تصویر روشنی از نظام ژانری دورۀ قاجار پیش روی خوانندگان قراردهد. به این ترتیب، فصل‌های این کتاب انواع ژانرها مثل تاریخ، مطبوعات، نمایشی، عامیانه و رساله را در این دوره بررسی کرده است.

آرایه‌های ادبی در زبان فارسی بسیارند و شناخت آن‌ها برای جویندگان دانش‌های ادبی لازم است. کتاب حاضر به آرایه‌ها و مباحث اصلی علم بیان می‌پردازد. نویسنده در ابتدا تعریفی ساده از هر آرایه آورده است. سپس با انواع مثال‌ها کوشیده است مطلب را در ذهن خواننده ثبت کند. از آوردن مثال‌های تکراری پرهیز کرده و نمونه‌های از شعر معاصر را مثال زده است. آرایه‌ها در دو فصل کلی آرایه‌های لفظی و معنوی ارائه‌شده‌اند و فصل سوم کتاب نیز نگاهی به علم بیان و انواع تشبیه و استعاره، مجاز و کنایه انداخته است.

نظامی نخستین بار داستان عاشقانۀ لیلی و مجنون را در سال 584 هجری به نظم درآورد. نویسندۀ کتاب حاضر نیز در این اثر داستان این دو دلداده را به نثر تبدیل کرده است. آغاز داستان کتاب با خواستگاری مجنون از لیلی شروع می‌شود، پدر لیلی نمی‌پذیرد و دخترش را به عقد ابن سلام در می‌آورد. داستان تا انتهای زندگی آن دو نفر (لیلی و مجنون) پیش می‌رود.