تعلیم و تربیت

تعلیم و تربیت مقوله‌ای است که برای رسیدن انسان به سعادت مورد توجه قراردارد. کتاب حاضر ابتدا مبانی تعلیم و تربیت اسلامی را برای خواننده بازگو می‌کند. سپس ماهیت و نیاز انسان به تعلیم و تربیت را بررسی می‌کند و پس از آن به تعریف تعلیم و تربیت می‌پردازد. در ادامه، از تطهیر و تزکیه می‌گوید. تعلیم تربیت اسلامی کودکان از راه تشویق، و سپس از راه رغبت، و ارکان اخلاقی جهت‌ساز در جامعه، فصل های بعدی کتاب هستند.

کتاب حاضر حاوی ده داستان کوتاه است که تمام آن‌ها درباره درس و مدرسه و معلم و بچه‌هاست. «نامه‌ها»، «مصیبت»، «درس عملی»، «شال گردن» و «تصمیم آقای مدیر» نام برخی از این داستان‌هاست. داستان «نامه‌ها» درباره معلمی است که برای بچه‌های مدرسه درباره نماز اول وقت و درست خواندن آن سخنرانی می‎کند؛ اما وقتی خود به نماز می‌ایستد، به علت عجله و حواس‌پرتی، بارها اشتباه می‌کند و... . «مصیبت» داستان معلمی را روایت می‌کند که به اجبار به روستایی می‌رود تا به بچه‌ها درس بدهد. او به غیر از درس، درباره اخلاق هم با بچه‌ها صحبت می‌کند و آن‌ها را از حسد و دروغ و بدقولی و... منع می‌کند. روزی که به شدت سرما خورده است، مبصر کلاس که بچه بسیار درس‌خوانی است، صدا می‌کند و به او می‌گوید که می‌خواهد به شهر برود و... .

نویسندۀ این کتاب رویکرد نوینی را بر مبنای نظرات پیشوایان دینی و دیدگاه عارفان مسلمان به تعلیم و تربیت بررسی می‌کند. حرف اصلی در این کتاب خالی کردن ذهن از آموخته‌هایی است که موجب قفل ذهنی می‌شود و شناخت دوباره‌ای را بر شناخت‌های قبلی با هدف گشودگی روح و پیوند با عالم روحانی و فرامادی مطرح می‌کند. کتاب حاضر شامل شش بخش با عناوینی چون فرایند سخن، فراتر از هیچ‌انگاری، دانش سلبی، فراتر از هیچ‌آموزی، تربیت سلبی، فراتر از هیچ‌کاری، ارتباط سلبی، در ستایش هیچ‌گویی و معنادرمانی سلبی، فراتر از بی‌معنایی تدوین شده است. خواننده دراین کتاب می‌خواند "برای خودیابی هم باید از خود مُرد تا به خود زنده شد. باید از آنچه شده‌ایم تهی شد تا به آنچه بوده‌ایم بازگردیم؛ زیرا ماهیت حقیقی ما در هویت کاذبی ما گم شده است. پرسش حقیقی این است که چرا هیچ‌کس شبیه به آن چیزی نیست که هست و چرا هیچ‌کس همانی نیست که هست". نویسندۀ کتاب معتقد است که "انسان باید در یک مسیر تنزیهی امور مثبت را کشف کند و در یک سلوک سلبی به ایجاب و ایجاد چیزها بیندیشد". تعلیم و تربیت تنزیهی بر مدار "هیچ‌آموزی" و "هیچ‌انگاری" درصدد تخلیۀ ذهن و دل از اوهام‌شناختی و جهت‌گیری‌های شخصی و پیش‌داوری‌های جعلی است تا به واسطۀ این تنزیه و تهذیب بتوان آنچه را که در فطرت خود دارد کشف کند نه آنکه چیزی را از بیرون کسب کند.

پسرک وقتی برای اولین‌بار وارد مدرسه می‌شود، ناراحت است؛ چون احساس تنهایی می‌کند. خانم معلم برخلاف تصور پسرک هیچ‌وقت بی‌حوصله و عصبانی نیست. او همیشه آرام و خونسرد است و با همه مهربان. کم‌کم پسر کوچولو متوجه علاقه‌مندی‌های مشترک بین خود و معلمش می‌شود و همین موضوع باعث می‌شود که او مدرسه را دوست داشته باشد.

«مریم» کوچولو، دختر لوسی است که هر چه می‌خواهد، پدر و مادرش فراهم می‌کنند. او هیچ‌وقت کارهایش را انجام نمی‌دهد و به دیگران دستور می‌دهد. بچه‌ها مریم را دوست ندارند و با او بازی نمی‌کنند تا اینکه پدر و مادر مریم به سفری کاری می‌روند و مریم مجبور می‌شود به خانه مادربزرگش برود. او به مادربزرگ هم دستور می‌دهد، بدون اینکه از او خواهش کند. مادربزرگ تصمیم می‌گیرد آداب معاشرت را به مریم یاد بدهد و قوانین خانه را برای او توضیح می‌دهد و می‌گوید هر کسی باید کارهایش را خودش انجام دهد و اگر از کسی می‌خواهد که کاری بکند، باید از کلمه خواهش می‎کنم استفاده کند؛ اما مریم دوست ندارد این کارها را انجام دهد.

این کتاب با خلق موقعیتهای یادگیری توسط معلم و در قالب کار در کلاس، دانش‌آموز برای کسب مهارت‌های لازم جهت زندگی بهتر آماده میکند. آموزش‌ها بر مهارت‌های کلامی و ارتباط مؤثری تاکید دارند که مهارت‌های ارتباطی دانش‌آموزان دورۀ اول متوسطه را تقویت میکند. نویسنده در کتاب کوشیده است یادگیرنده را در موقعیت یادگیری قرار دهد تا از طریق مباحثه، گفت‌وگو، فعالیت و تمرین بتواند مهارت‌های اجتماعی یاد شده در سرفصل‌های استاندارد را کسب کند.

در این اثر نویسنده تلاش کرده است تا با استفاده از استعاره «گل سرخ» برای کودکانی که در مرحله رشد روانی ــ اجتماعی هستند، این مرحله را بررسی کند. مرحله‌ای که اگر کودکان پرورش مناسبی نداشته باشند، پژمرده شده و احساسی جز حقارت نخواهند داشت. این کتاب سه بخش دارد. بخش نخست دغدغه‌ها و مسئله تحقیق را بیان می‌کند، بخش دوم عناصر چهارگانه برنامه درسی و نقش آن‌ها را در شکل‌دهی خلاقیت یا احساس حقارت در دانش‌آموزان بررسی می‌کند و بخش سوم راهکارهای توسعه خلاقیت را توضیح می‌دهد.

این کتاب خاطرات نویسنده در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی ایران است. زمانی که او به عنوان دبیر و مدیر دبیرستان انجام وظیفه می‌کرده است. خاطرات با نگاهی انتقادی و با هدف اصلاح رفتارها نوشته شده است و از شهریور ۱۳۵۶ شروع می‌شود و ماجرای برگزاری رژه دانش‌آموزان در چهارم آبان را روایت می‌کند. برکناری نویسنده از تدریس و مدیریت، بازگشت مجدد به کار تدریس، استعفای از مدیریت به دلیل کشتار ۱۷ شهریور و پیروزی انقلاب از موضوعاتی است که نویسنده درباره آن‌ها نوشته است.

آشنایی با روش‌های تدریس و به‌کارگیری آن‌ها موجب می‌شود که هدف‌های تعلیم و تربیت با سهولت بیشتر و در مدت زمان کوتاه‌تری تحقق یابد. این کتاب در پنج فصل تألیف شده است؛ در فصل اول آن یادگیری و عوامل مؤثر بر آن تعریف می‌شود و در فصل دوم نقش معلم و دانش‌آموز در عملکرد کلاسی بررسی می‌گردد. فصل سوم به معرفی انواع روش‌های فعال تدریس اختصاص دارد و در فصل چهارم، حیطه‌های سه‌گانۀ آموزشی و پرورشی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در انتها نیز مهارت‌های قبل از تدریس، ضمن تدریس و پس از تدریس معرفی می‌شوند.

تربیت کودکان یکی از مهم‌ترین و سخت‌ترین وظایف والدین است. کتاب شامل کلیدهای تربیت و طرز برخورد با کودکان 6 تا 9 سال می‌باشد. استقلال و مسئولیت‌پذیری کودکان، توضیح موارد سخت مانند جنسیت، زایمان، اعتیاد، ایدز و ... ، نحوه برخورد با دروغگویی، پرخاشگری، خودخواهی، کمرویی، فخرفروشی در کودکان از موضوعات کتاب پیش‌ رو می‌باشد. هم‌چنین روابط کودک با خانواده خویش، مشکلات کودکان در مدارس و بازی و اوقات فراغت آن‌ها از دیگر بخش‌های کتاب است.