استثنایی

سلول‌های مغز، برخلاف بیشتر سلول‌های بدن، پس از تخریب نمی‌توانند دوباره تولید شوند. اما مغز می‌تواند با بازیابی خود، عملکرد از دست‌رفته‌اش را دوباره پیدا کند. برنامه‌های بازتوانی با شکل‌دادن راه‌های جایگزین، اثرات زیانبار آسیب مغزی را به حداقل می‌رسانند. کتاب حاضر شامل مجموعه‌ای از تمرین‌های ارتقادهندۀ مغز است که به اعتبار قابل قبول دست یافته‌اند. در واقع، تمرین‌‌ها حاصل تجربۀ کار فردی یا گروهی با افرادی است که دچار آسیب مغزی شده، اما به زندگی بازگشته‌اند. مطالب در سه بخش تنظیم شده‌اند: جزوه‌های حاوی مطالبی دربارۀ جوانب آسیب مغزی؛ تلفیقی از تمرین‌های شناختی برای انگیزه بخشیدن، یاری رساندن و راهکار دادن به افراد دچار اختلالات شناختی ؛ تمرین‌های ارتقای سازگاری هیجانی، بینش، پذیرش و رشد.

آشنایی با مغز را باید از نقطه‌ای آغازکرد. کتاب پیش رو به «توانایی توجه»، به عنوان یک عملکرد کلیدی مغز، می‌پردازد. توجه نیاز به فعال‌ساز ی دارد. تمرین‌های این کتاب در همین راستا از ساده به مشکل و در شش سطح دشواری ارائه‌شده‌اند. مجموع تمرین‌ها در 24 پله با این عنوان ها آمده‌اند: « توجه، بادقت،‌ بی‌دقت؛ توجه پایدار؛ توجه تقسیم شده؛ فراشناخت؛ زنگ تفریح، اتاق توجه؛ زنگ تلفن؛ ورزش مورد علاقه توجه؛ بشقاب غذای مغز و ... در انتهای کتاب پاسخ‌نامه تمرین‌ها آمده است.

لازم است والدین کودکان بیش فعال اطلاعاتی دربارۀ این اختلال و چگونگی مواجهه با فرد مبتلا داشته باشند. نویسندۀ این کتاب کوشیده است نه یک مجموعه دستورالعمل، بلکه مجموعه‌ای نکتۀ علمی مفید برای کمک به روند پردازش تحریک کودک بیش فعال ارائه دهد. والدین و درمانگران در فصل اول کتاب با عمدی یا ارادی بودن رفتار چنین کودکی، حس یکپارچگی و مراحل و ارزیابی آن و حتی درمان نکاتی می‌آموزند. در فصل بعد انواع بیش فعالی و مشکلات مربوط به خواب یا تغذیه در بیش فعالی بررسی می‌شود. مخاطب در فصل سوم نکاتی دربارۀ مغز می آموزد تا بهتر متوجه بعضی اعمال کودک بیش فعال شود. در فصل چهارم سیستم‌های حسی اصلی به طور مجزا بررسی می‌‌شوند: لامسه، شنوایی، بینایی، لمس و بویایی. درمان یکپارچگی حسی موضوع بخش پنجم کتاب است. در فصل بعد نویسنده برای تعامل با چنین کودکی توصیه‌هایی می‌کندو بازی‌ها و اسباب‌بازی‌هایی را پیشنهاد می‌دهد. در فصل هفتم مستندات علمی کار ارائه‌شده‌اند و در فصل آخر نیز پرسش‌نامه‌ای برای والدین آمده است.

در خود ماندگی یا اتیسم مانع پیشرفت و دستیابی به موفقیت‌هایی هم‌‌تراز با کودکان عادی نیست و اگر شیوه‌های آموزشی با ویژگی‌های خاص کودکان در خود مانده هماهنگ باشند، آن‌ها می‌توانند در اجتماع به جایگاه شایستۀ خود برسند. کتاب حاضر از زبان مادر کودکی مبتلا به اتیسم نوشته شده و نتایج یافته‌های تجربی و کاربردی اوست. کتاب در ده فصل تنظیم شده و هر فصل به بیان جزئیات یک نکتۀ مهم که کودک در خود مانده می‌خواهد دیگران بدانند پرداخته است. این نکته‌ها عبارت‌اند از: یادگیری مانند یک چرخه است؛ ما یک گروه هستیم؛ من به گونه‌ای متفاوت فکر می‌کنم؛ رفتار شیوه‌ای است برای برقراری ارتباط؛ من مبهوت، اشفته و سردرگم می‌شوم؛ به من به‌عنوان یک کل بنگرید؛ بسیار کنجکاو باشید؛ آیا می‌توانم به شما اعتماد کنم؛ مرا باور داشته‌باشید؛ به من ماهی‌گیری بیاموزید.

درک گفتار برای کودک دچار کم‌شنوایی مشکل است. برای رفع آن می‌توان از سمعک کمک گرفت تا کودک برای رشد شنوایی، زبان و مهارت‌های یادگیری به گفتار دسترسی یابد. کتاب حاضر راهنمای کاملی است دربارۀ دستگاه «اف ام» یا همان سمعک. در فصل اول دستگاه معرفی می‌شود و در فصل بعد راهنمای استفاده از آن می‌آید. در فصل‌های سوم و چهارم راهنمای معلمان کودکان کم‌شنوا و راهنمای والدین این کودکان آمده‌اند. در فصل پنجم خود کودک مخاطب قرار‌می‌گیرد و نکات لازم دربارۀ سمعک و بایدها و نبایدهای استفاده از آن به او گفته می‌شود. در فصل آخر خانواده باید بخواند، مشاهده کند ، کوش کند و یادداشت بردارد. این فصل مخاطب را به درک کاربردی تری از طرز کار با سمعک می رساند.

کودکان در سنین قبل از دبستان باید مهارت‌هایی را آموزش ببینند که پیش نیاز مهارت‌های تحصیلی آنان را فراهم سازد. کتاب حاضر ضمن برشمردن مهارت‌های فراگیری رنگ‌ها، آموزش شکل‌ها، یادگیری جهت‌ها، مفاهیم اساسی، تشخیص مکان‌ها، شناخت مشاغل، شناخت وسایل نقلیه، زمان‌ها، فصل‌ها، روزهای هفته و شناخت اعضای بدن، با ارائۀ تمرین‌های بسیار می‌کوشد مهارت‌های لازم را به کودکان آموزش دهد و در عین بازی و سرگرمی، آموزش مفید نیز انجام دهد. بعضی از تمرین‌ها عبارت‌اند از: پیداکردن تفاوت‌ها و شباهت‌ها، وصل کردن نقطه‌چین‌ها، وصل کردن عدد به شکل مربوط، کامل‌کردن شکل و مرتب‌کردن اعداد. هدف از این تمرین‌ها تقویت حافظه، دقت و توجه، سرعت عمل، هماهنگی چشم و دست، و مهارت‌های پیش‌نیاز ریاضی و خواندن و نوشتن است.

نقاشی استعدادهای فردی را شکوفا می‌کند. کتاب حاضر در چهار فصل به تأثیر نقاشی بر رشد کودک می‌پردازد. در فصل اول با عنوان «شناخت نقاشی کودک» مخاطب با ویژگی‌های نقاشی کودک، انگیزۀ او برای نقاشی، مراحل رشد توانایی هنری کودک، انواع خط، و رنگ و احساس کودک اختصاص دارد. در فصل دوم با عنوان «نقاشی، شخصیت و رشد کودک» مواردی مثل تأثیر نقاشی بر زندگی عاطفی و ادراک کودک و نیز جنبه‌های بیانگرانۀ نقاشی آمده‌اند. در فصل سوم «نقاشی و شکوفایی خلاقیت»، از خلاقیت و هوش، مفهوم و سطوح خلاقیت، و نیز تأثیر نقاشی بر خلاقیت سخن به میان آمده ‌است. در فصل چهارم که«نقاشی درمانی» نام دارد، ارزیابی شخصیتی و روان‌سنجی با نقاشی، امید بخشی، ایجاد حس چیرگی و درمان انواع اختلال‌های روانی با نقاشی مطرح شده اند.

یکی از مهم‌ترین اختلال‌های دوران نوجوانی اختلال سلوک و رفتارهای پرخاشگرانه و ضد اجتماعی است. کتاب حاضر ویژگی‌های چنین اختلالی را توصیف می‌کند و سپس اختلال‌های روانی همراه با آن را شرح می‌دهد. در فصل دیگر، دیدگاه‌های روان‌شناختی، روان‌پزشکی، زیست‌شناسی، و جامعه‌َشناختی دربارۀ ‌آن را برمی‌شمارد. سبب‌شناسی، ارزیابی و سنجش بالینی، طراحی برنامة‌های مداخله‌ای، درمان‌شناختی رفتاری، آموزش مهارت‌های حل مسئله، آموزش مدیریت رفتاری به والدین و معلمان، درمان چندوجهی و سرانجام دارودرمانی از دیگر مباحث این کتاب هستند که در 10 فصل به آن‌ها پرداخته شده است.

تاب‌آوری نوعی سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است. کتاب حاضر دربارۀ حوزه‌های تاب‌آوری و عوامل مرتبط با آن در سال‌های آغازین کودکی توضیح می‌دهد. در بخش اول این اثر احساس امنیت و کیفیت دلبستگی، روابط کودک با هم‌سالان، والدین و مراقبان، شایستگی‌های اجتماعی و هیجانی، به همراه چک‌لیست‌های سنجش امنیت، استعداد، هیجانات و شایستگی‌های اجتماعی کودکان بررسی می‌شوند. بخش دوم با عنوان «مداخلات» به ارائۀ روش‌های عملی تقویت تاب‌آوری و راهبردهای مداخله‌ای با ذکر موردپژوهی دو کودک سه و چهار ساله اختصاص یافته‌است.

اتیسم اختلالی است که در صورت مداخلۀ درست و به موقع می‌تواند فرد را در بزرگ‌سالی به جنبه‌هایی از زندگی عادی نزدیک کند. این کتاب بر روش‌های کمک به کودکان دچار اتیسم که در مکالمۀ روزانه با والدین، معلمان و هم‌سالان مشکل دارند تمرکز می‌کند.در فصل اول، بعضی از دلایل شرکت نکردن کودکان اتیستیک در مکالمه ذکر شده‌اند. فصل دوم منظور نویسنده از «متون و حذف متون» را شرح می‌دهد و دربارۀ پرورش مهارت‌های پیش‌نیاز و آماده‌شدن برای آموزش استفاده از متون به کودکان اتیستیک مباحثی ارائه می‌دهد. در ادمه، نحوۀ استفاده از متون برای کودکانی که کلمه و عبارت را می‌گویند و دربارۀ ارزیابی پیشرفت‌ها و تعامل آنان مطالب مهمی به میان می‌آید. فصل‌های بعدی چگونگی استفاده ار این روش‌ها را در جوانانی که سطوح زبانی متفاوتی دارند توضیح می‌دهد.