ادبیات کودک و نوجوان

کتاب حاضر به زبانی ساده در دوازده فصل نوشته شده است. هدف نویسنده ایجاد پیوند بین نظریه‌های ادبی بزرگسال و شگردهای زیبایی شناختی داستان های کودک است. خلاف کتاب‌های نقد و نظریۀ ادبی که می‌‌ کوشند تا تمام نظریه های ادبی را معرفی کنند، در این کتاب صرفا بخش هایی از برخی نظریه ها که تناسب بیشتری برای تحلیل داستان های کودک دارند، به صورت غیرنظام مند با ذکر مثال توضیح داده شده است. منظور از «غیرنظام مند بودن» فصل ها این است که خواننده می تواند هر فصل را مستقل از فصول دیگر بخواند؛ یعنی از کتاب به عنوان «مرجعی توصیفی برای آشنایی با کاربردهای نظریه ها در ادبیات کودک» استفاده کند. فصل اول با عنوان «زیبایی ‌شناسی نویسنده» به مسائلی همچون تأثیر دانستن اطلاعات زندگی نامه‌ایِ نویسنده بر خوانش مخاطب می‌پردازد. فصل دوم «زیبایی ‌شناسی اثر» نام دارد و رویکردی نشانه‌شناسی به متن و مسائل بینامتنیت دارد. فصل سوم، «زیبایی‌شناسی گونۀ ادبی»، مرزهای مقوله‌بندی ادبیات کودکان را به چالش می‌کشد. «زیبایی‌شناسی محتوا»، «زیبایی‌شناسی ترکیب‌بندی»، «زیبایی‌شناسی شخصیت»، «زیبایی‌شناسی روایت»، «زیبایی‌شناسی زبان»، «زیبایی‌شناسی رسانه»و «زیبایی‌شناسی خواننده» عناوین فصل‌های دیگر کتاب است.

ازآن‌جا که رویکردهای تطبیقی به ادبیات کودک تا امروز در انزوا رخ داده‎اند و این حوزه، مجموعه منسجمی از دانش و اطلاعات را ندارد، کتاب حاضر نخستین تلاش در راه بنای زیرساخت‌های این قلمرو است. این کتاب شش فصل دارد؛ فصل اول تا سوم، تلاشی برای توصیف و طبقه‌بندی ادبیات کودک از نظر تاریخی و قلمروهای عملکرد آن است و فصل چهارم تا ششم، پژوهشی دقیق از ترجمه و دریافت این موضوع را در اختیار می‏‌گذارد. این کتاب نگاهی تحلیلی و انتقادی در حوزه‌ ادبیات کودک دارد و باعث می‌شود خوانندگان نگاه عمیق‌تر و علمی‌تری به این حوزه داشته باشند.

این کتاب از مجموعه «نقد و نظریه کودک» است. این مجموعه در پی آن است که هم زمینه‎های گفت‌وگو میان پژوهشگران و صاحب‎نظران ادبیات کودک ایران و جهان را فراهم کند و هم به نیاز دانشجویان ارشد و دکتری دانشگاه‌های کشور به منابع روزآمد پاسخ گوید. یکی از هدف‌های این کتاب، معرفی برخی از پرکاربردترین روش‌های پژوهش در ادبیات کودک است. کتاب حاضر هفت فصل دارد، از جمله «مهارت‎های پژوهشی پایه در ادبیات کودک» و «متن‌های دیداری».

پداگوژی به معنی علمِ تعلیم و تربیت اطفال و دانش ِ آموزش و پرورش نوجوانان است که شامل تعلیم و تربیت اخلاقی، علمی و بدنی آنان می‌شود. این کتاب از مجموعه «نقد و نظریه ادبیات کودک»، گزارش جامعی درباره ویژگی‌های ادبیات کودک است که تحقیقات چنددهه را دربرمی‌گیرد. نویسنده با بررسی بافت اجتماعی، تربیتی و زیبایی‌شناسی ادبیات کودک نتیجه می‌گیرد که با وجودآنکه به نظر می‎رسد هنر و پداگوژی شباهتی به هم ندارند، میان آن‌ها جدایی نیست و ضرورتاً متضاد یکدیگر نیستند.

این کتاب حاوی شش داستان کوتاه درباره غول‌هاست. «غول کمپوتی» درباره غولی به نام «غلی‌غوله» است که از سرزمین افسانه به سرزمین آدم‌ها می‎آید تا یک نفر را با خود ببرد. او به کارخانه کمپوت‌سازی می‌‏رسد و... . غلی‎غوله در یک قوطی کمپوت گیر می‌‏افتد و هرکاری می‏‌کند نمی‌‏تواند بیرون بیاید. غلی‎غوله فکر می‌کند باید صبر کند. روزها می‌‏گذرد تا اینکه بالاخره درِ قوطی باز می‎شود. غلی‎غوله ورد غولی‎اش را می‌‏خواند و بیرون می‏‌آید و... .

ملخ از پرش خوبی که کرده بود، خیلی خوش‌حال بود؛ اما لاک‌پشت که در همان نزدیکی بود و پرش ملخ را دیده بود، گفت که ملخ کار مهمی نکرده است و اگر به اندازه یک عقاب هم بپرد، تازه می‎شود یک عقاب! کرم کوچولو از اینکه همه برگ‌ها را خورده بود، به خودش افتخار می‏‌کرد؛ اما لاک‌پشت گفت اگر یک درخت را هم بخورد، تازه می‏‌شود موریانه! زنبور تمام شیره گل را مکیده بود و از این بابت خیلی راضی به نظر می‎رسید؛ اما لاک‌پشت گفت... . این داستان به نوعی گویای این موضوع است که هرکسی باید سعی کند خودش باشد.

درخت خسیس نه به گنجشک‎ها اجازه می‎داد که روی شاخه‌هایش بنشینند و آواز بخوانند نه به گوسفندها که زیر سایه‌اش استراحت کنند. او به پیرمرد خسته هم اجازه نداد که میوه‌ای بچیند و بخورد و حتی کرم کوچولو هم نتوانست زیر پوستش لانه‎ای بسازد. درعوض، چشمه‌ زیر درخت، همه آن‎ها را کنار خودش جای داد. چشمه فکر می‌کرد که دنیا بدون گنجشک‌ها، گوسفندها، انسان‎ها و کرم‎ها، جای زیبایی نیست. درخت از چشمه هم خواست که از آنجا برود و... .

پاپر کبوتری است که برای کبوتربازان، ارزش کمی دارد. چندروزی است که صاحبِ پاپر تصمیم گرفته است دوروبرش را خلوت کند و کبوترهای کم ارزشش را بفروشد یا سرببرد. پاپر این موضوع را می‌داند. به همین دلیل وقتی صاحبش او را در دست می‏‌گیرد، بال و پری می‌زند و خودش را از دست‌های او بیرون می‌کشد و به آسمان می‌رود. پاپر می‎خواهد فرار کند و دیگر به لانه بازنگردد؛ اما او احتیاج به آب و دانه و سرپناه دارد و وقتی زمستان از راه برسد چه کند؟ هنگامی‌که پاپر تصمیم می‏‌گیرد نزد صاحبش بازگردد، فکری به ذهنش می‎رسد و... .

یکی از دیدنی‌های جزیره کیش، کشتی یونانی است و کمی آن طرف‌تر، ساحلی صخره‏‌ای با امواج دریاست که به آن کلبه هور می‏‌گویند. کنار کلبه، مجسمه مردی دیده می‌‏شود که فانوسی در دست دارد و دو بال بزرگ روی شانه‌هایش. او قدی بسیار بلند دارد و رو به دریا ایستاده و چشمانش پر از انتظار است! این کتاب داستان این مجسمه است.

زاغ بور کف قفس طلایی بازرگان افتاده است و آب و دانه نمی‌‏خورد! او دلتنگ و غمگین است و مرتب آواز «کو، ‌کو وطنم» را می‎خواند. سرانجام صاحب زاغ خسته می‌شود و درِ قفس را باز می‌کند و او را بیرون می‌اندازد. زاغ با خوش‌حالی پرواز می‏‌کند و دور می‏‌شود. او در راه بازگشت به وطن، به سپیدار سرسبز، به باغ پرندگان که مانند بهشت است، به برکه زلال و زیبا می‎رسد و همه کسانی که در این مکان‎ها زندگی می‌‏کنند، از او می‏‌خواهند که همان‌جا بماند و لانه بسازد؛ اما زاغ بورمی‎خواهد به سرزمینش برود و در کنار زاغ‌های بور دیگر باشد. وطن او کجاست و آیا زاغ به هدفش می‎رسد؟